Dobrze uformowani i solidnie wykształceni na lwowskiej uczelni, ciągle kontynu- owali swą edukację. Obaj zdobyli tytuł doktora. Ks. Michał Rękas dyplom magistra teologii uzyskał jeszcze we 1929 roku we Lwowie na Uniwersytecie Jana Kazimierza.
Po wojnie, kiedy mieszkał już w Katowicach i zaadaptował się w nowej sytuacji, był za- chęcany przez swojego przyjaciela ks. prof. Aleksego Klawka, by podjął studia dokto- ranckie w Krakowie. Wahał się i radził w tej kwestii swego dawnego ojca duchownego ks. Stanisława Szurka:
[…] Pracy coraz więcej, X. Klawek namawia, bym próbował teraz w Krakowie robić doktorat. Czy na stare lata się uda? Co ważniejsze: czy bieżące prace, czy zdobywanie doktoratu? […] 123.
Na jakiś czas odłożył podjęcie decyzji w tej sprawie. Ale ciągle przygotowywał do druku liczne artykuły oraz publikacje dotyczące nie tylko zagadnień związanych z apostolstwem chorych (choć tych było najwięcej), ale również dotyczące zagadnień eklezjologicznych.
Dla użytku kapłanów lwowskich jeszcze podczas okupacji przetłumaczył na język pol- ski 124, a później poddał szczegółowej analizie encyklikę Piusa XII Mystici Corporis Chri- sti 125. Zdecydował się na studia doktoranckie dopiero w 1950 roku po zlikwidowaniu w 1949 roku audycji radiowych dla chorych 126. Podjął je na Wydziale Teologicznym Uni- wersytetu Warszawskiego. W przygotowanym na tę okoliczność życiorysie napisał o sobie:
120 S. Ryłko, Dzieje procesu beatyfikacyjnego abp. Józefa Bilczewskiego, [w:] Błogosławiony Józef Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego, red. J. Wołczański, Kraków 2003, s. 158.
121 Positio (Positio super virtutibus) – dokument lub zbiór dokumentów wykorzystywanych podczas pro- cesu beatyfikacyjnego lub kanonizacyjnego. Gromadzi dokumenty zebrane podczas diecezjalnego docho- dzenia w sprawie heroiczności cnót sługi Bożego. Positio jest następnie przedstawiane komisji historycznej i teologicznej powoływanej przez Kongregację Spraw Kanonizacyjnych.
122 Na świadectwo o życiu abp. Józefa Bilczewskiego powoływał się abp Edward Nowak, sekretarz Kon- gregacji ds. Świętych. http://www.martyretsaint.com/josef-bilczewski/. Data dostępu: 8.06.2011.
123 ABMMLK, Zespół: Akta personalne duchowieństwa. Teczka ks. M. Rękasa, List Rękasa do Szurka z lip- ca 1946.
124 AAKat., ARZ 2049, Rękas do Adamskiego, k. 490.
125 ABMMLK, Zespół: Akta personalne duchowieństwa. Teczka ks. M. Rękasa, Rękas do Szurka z 13 XI 1947: „Mam też przygotowany materiał do pracy De Corpore Christi Mystico, byłoby aktualne. Proszę o rady w tym kierunku, czy te tematy nie są już może przez kogoś innego opracowywane”. Opublikował m.in.: Encyklika o Ciele Mistycznym w Kaznodziejstwie, „Współczesna Ambona” 1946, nr 4, s. 450–455;
nr 5, s. 579–583; nr 6, s. 719–723; 1947, nr 2, s. 138–142; nr 4, s. 446–449, Nowoczesne pojęcie Kościoła na tle Encykliki Papieża Piusa XII „Kościół, mistyczne ciało Chrystusa”, Londyn 1946; Chorzy w życiu Kościoła na podstawie Encykliki Piusa XII „Mystici Corporis”, Kraków–Katowice 1947.
126 AApChor., Uwagi ks. Rękasa do wykazu prac pisemnych i drukowanych z 31 X 1950, s. 2: „Zlikwido- wanie radiowych audycyj dla chorych w czerwcu 1949 dało mi więcej czasu na pogłębienie naukowej pracy w dziedzinie duszpasterstwa chorych i nauki o Ciele mistycznym Chrystusa”.
[…] Przed wojną był członkiem Polskiego Towarzystwa Teologicznego, miał tam re- ferat o książce Dr A. Carrella: Człowiek istota nieznana – w świetle katol. teologii. Przed wojną i teraz głosił referaty na kursach dla duchowieństwa z zakresu duszpasterstwa chorych i o treści encykliki „Mystici Coporis” […] 127.
31 października 1950 roku został przyjęty w poczet doktorantów na Uniwersytecie Warszawskim. Dziekanem był wówczas ks. Jan Czuj. Brał udział w seminariach z teolo- gii moralnej szczegółowej, ogólnej i etyki. Prowadzili je ks. prof. dr hab. Stanisław Huet i ks. prof. dr hab. Zygmunt Kozubski 128. 17 stycznia 1951 roku zwrócił się do dziekanatu Wydziału Teologii z prośbą o dopuszczenie do egzaminu doktorskiego i złożył pracę pt.
„Duszpasterstwo chorych jako problem teologii pastoralnej” 129. 13 kwietnia 1951 roku uzyskał stopień doktora teologii 130. Został promowany na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego 19 października 1951 roku 131.
Ks. Jan Szurlej w roku 1950 ukończył Wydział Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego z tytułem magistra teologii za rozprawę pt. „Osobowość kapelana szpitalnego jako spo- wiednika”. Dwa lata później na tej samej uczelni uzyskał stopień doktora z zakresu teo- logii moralnej na podstawie dysertacji: „Przerywanie ciąży jako problem moralny” 132. Obaj księża byli wykładowcami. Ks. M. Rękas już podczas okupacji prowadził w la- tach 1942–1943 wykłady w tajnym lwowskim seminarium duchownym. W zastępstwie zmarłego ks. Franciszka Koniecznego zajmował się dogmatyką i medycyną pastoralną 133. Otrzymawszy misję kanoniczną w styczniu 1955 roku został na Akademii Teologii Ka- tolickiej w Warszawie adiunktem i prowadził wykłady z teologii pastoralnej (zagadnie- nia związane z duszpasterstwem chorych) 134. Natomiast ks. J. Szurlej przez pewien czas prowadził zajęcia zlecone na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a przede wszystkim wykładał w Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie w latach 1960–1977 135. Pro- wadził zajęcia z propedeutyki teologii oraz z teologii moralnej, zajmując się szczególnie ważnym jej działem – traktatem de poenitentia 136.
Posiadali wielojęzyczną, bogatą bibliotekę podręczną. Wiele publikowali. Ks. Rękas jest autorem ponad 50 prac naukowych oraz około 200 artykułów 137. Ks. Szurlej pisał do
„Gościa Niedzielnego” 138, a niezwykle ważny artykuł dotyczący reformy sakramentu cho- rych ukazał się w „Śląskich Studiach Historyczno-Teologicznych” 139. Są autorami dwóch haseł w Encyklopedii katolickiej, ks. Rękas napisał o apostolstwie chorych 140, a ks. Szurlej
127 AApChor., Michał Rękas-krótki życiorys z 31 X 1950.
128 AApChor., Index doktoranta UW Wydział Teologii Katolickiej oraz Dyplom ukończenia Uniwersytetu we Lwowie.
129 AApChor., Rękas do dziekanatu Wydziału Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego z 17 I 1951.
130 AApChor., Zaświadczenie z 13 IV 1951, podpisał dziekan ks. J. Czuj.
131 AApChor. Zaświadczenie nr 664/51 wydane przez rektora 8.11.1951.
132 ABMMLK, Zespół: Akta personalne duchowieństwa. Teczka ks. Jana Szurleja, Curriculum vitae.
133 AApChor., Michał Rękas-krótki życiorys z 31 X 1950.
134 AAKat., Akta Personalne [dalej: AP] 696, Piskorz do Rękasa z 5.01.1955.
135 J. Mandziuk, Szurlej Jan, [w:] SPTK, t. 8, red. J. Mandziuk, Warszawa 1995, s. 568.
136 T. Czakański, Formacja intelektualna i działalność naukowa w Wyższym Śląskim Seminarium Duchow- nym w latach 1924–2001, [w:] Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne 1924–2004, red. J. Kupny, Katowice 2004, s. 200.
137 Zob. Bibliografia przedmiotowa w SPTK, s.
138 Zob. Bibliografia przedmiotowa w SPTK, s.
139 J. Szurlej, Reforma sakramentu chorych, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, T. 7: 1974, s. 289–299.
140 M. Rękas, Apostolstwo chorych, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1985, kol. 828–829.
wraz z ks. R. Rakiem o duszpasterstwie chorych 141. Ten drugi przygotował również ob- szerny artykuł podsumowujący pięćdziesięciolecie działalności tego dzieła w Polsce 142. On również opiekował się byłymi więźniarkami z Ravensbrück, organizując dla nich dni skupienia i spotkania na Jasnej Górze 143. Z nimi również odbył pielgrzymki do Rzy- mu (1975), Lourdes (1976), La Salette i Fatimy (1978) oraz do Wilna (1980) 144.
Ks. Szurlej przez wiele lat był zatrudniony jako kapelan szpitala przy ul. Francuskiej 145. Często prowadził rekolekcje i głosił liczne konferencje dla kapelanów szpitalnych oraz duszpasterzy parafialnych, których miał uwrażliwiać na problemy osób chorych 146.
W 1964 roku, po śmierci ks. M. Rękasa, biskup Herbert Bednorz protegował go na jego następcę:
Proponuję jako kontynuatora tego wielkiego i dla całości życia katolickiego w Polsce doniosłego dzieła ks. dr. Szurleja, kapłana diecezji lwowskiej, zamieszkałego w Katowi- cach. Ks. dr Szurlej stykał się często z śp. ks. dr. Rękasem, zna więc ducha tego dzieła i mógłby mu przewodniczyć. Kapłan ten posiada wielki zapał i wleje w dzieło Apostol- stwa Chorych nowy, ożywczy prąd […] 147.
Jego kandydatura została zaakceptowana przez kardynała Stefana Wyszyńskiego i został sekretarzem Apostolstwa Chorych 148. W latach siedemdziesiątych współtworzył audycje dla chorych transmitowane przez Radio Watykańskie 149. Gdy po wydarzeniach sierpnio- wych w 1980 roku Polskie Radio zaczęło transmitować msze św. dla chorych raz jeden, w pierwszą niedzielę 1981 roku, udzielono zgody na wygłoszenie kazania ks. Janowi Szurlejowi 150. Kolejnej szansy nie otrzymał, gdyż treść homilii, w której m.in. krytyko- wał cenzurę, blokującą wydawanie „Apostolstwa Chorych”, została negatywnie oceniona przez czynniki państwowe i stała się nawet przedmiotem dyskusji podczas posiedzenia Komisji Wspólnej przedstawicieli rządu i Episkopatu 2 marca 1981 roku 151.
15 października 1971 roku został mianowany kapelanem Jego Świątobliwości 152.
141 R. Rak, J. Szurlej, Chorych duszpasterstwo, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 253–256.
142 J. Szurlej, Pięćdziesiąt lat posługi Apostolstwa Chorych ludziom chorym i cierpiącym w Polsce, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, R. 12: 1979, s. 13–37.
143 Jedna z byłych więźniarek z Ravensbrück wspominała go w ten sposób: „Ks. dr Jan Szurlej – człowiek o zdumiewającej inteligencji i naturalnym bezpośrednim sposobie bycia, zaprawionym czasem subtelnym humorem, umiał wnikać w nasze potrzeby duchowe. Od teologiczno-filozoficznych rozważań, jak obec- ność Boga w nas, po proste akty wiary – wszystko to Ksiądz Doktor w swoisty sposób: jasny, prosty i prze- konywający, nam rozjaśniał”. Zob. U. Wińska, Ksiądz doktor Jan Szurlej we wspomnieniach byłych więźnia- rek Ravensbrück, „Apostolstwo Chorych” 1989, nr 6, s. 18–19.
144 J. Mandziuk, Szurlej Jan, [w:] SPTK, t. 8, red. J. Mandziuk, Warszawa 1995, s. 568.
145 AAKat., ARZ 505, Lista duszpasterzy i kapelanów szpitalnych z 1957r.; Wykaz kapelanów szpitalnych z 1959 r.; Spis kapelanów szpitalnych z 1963 r.; Spis kapelanów szpitalnych rok 1970/71.
146 AAKat., ARZ 505, Bednorz do Szurleja z 19.09.1958. Prośba o wygłoszenie referatu dla kapelanów szpitalnych na temat: „Krzyż św. w życiu naszych chorych” oraz o poprowadzenie rekolekcji zamkniętych dla proboszczów w Kokoszycach; Bednorz do Szurleja z 24.09.1959, prośba o wygłoszenie referatu: „Dobry Pasterz Jezus Chrystus wzorem kapelana szpitalnego”; Program spotkania kapelanów szpitalnych w Kato- wicach 27.02.1962. Wykład ascetyczny ks. Szurleja: „O postawie duchowej kapelana szpitalnego”.
147 AAKat. ARZ 622, Bednorz do Wyszyńskiego z 15.02.1964.
148 C. Podleski, Apostolstwo Chorych, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, R. 27/28: 1994–95, s. 333.
149 Sekcja Polska Radia Watykańskiego. Złoty jubileusz 1938–1988, red. L. Grzebień, Rzym 1990, s. 179, 182, 183, 185, 211.
150 Świętokrzyskie kazania radiowe, red. J. Dukała, Kraków 1983, s. 61–64.
151 Relacja z posiedzenia Komisji Wspólnej przedstawicieli rządu i Episkopatu w dniu 2 marca 1981 r., [w:]
Tajne dokumenty Państwo-Kościół 1980–1989, Londyn–Warszawa 1993, s. 30.
152 Annuario Pontificio 1981, s. 1966.