w serii wydawniczej Ludzie i praca jako tom III i IV. Posiadały niewątpliwie duże walory przekazu wiedzy i umiejętności handlowych.
Po udziale w kampanii wrześniowej powrócił do Lwowa i od jesieni 1939 roku był inspektorem w Wydziale Handlu Rady Miasta Lwowa. Przyjął także ofertę współpracy z utworzonym na bazie przedwojennej Akademii Handlu Zagranicznego Instytutem Handlu Radzieckiego, z którym współpracę podjął także wykładowca w zakresie kore- spondencji handlowej tejże Akademii 11, wspomniany już dr Stefan Górniak. Okupacja niemiecka zastała Ehrlicha we Lwowie. Imał się handlu wyrobami skórzanymi. Z po- czątkiem 1942 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie kilka miesięcy był buchalterem w firmie Manfreda Milke. Od jesieni 1942 roku do sierpnia 1944 roku był zatrudniony w firmie Karpathen-Öl A.G. z centralą we Lwowie i szybami wydobywczymi w Bory- sławiu. Ehrlich pracował w biurze, pełniąc obowiązki kierownicze średniego szczebla.
Warto nadmienić, iż dyrektorem ekonomiczno-handlowym tej spółki był przysłany z Meklemburgii niespełna 30-letni dr Berthold Beitz, który uratował od niechybnej śmierci setki Żydów, zatrudniając ich jako niezbędnych w firmie fachowców 12. Ehrlich miał także styczność z ruchem oporu. Później, aż do opuszczenia Lwowa w maju 1945 roku pracował w radzieckiej firmie Ukrgaz w Borysławiu. Był delegatem Związku Pa- triotów Polskich na rejon Drohobycz.
Ekspatriowany trafił do Jeleniej Góry, gdzie do jesieni 1945 roku był dyrektorem eko- nomiczno-handlowym Zjednoczenia Papierniczego. We wrześniu 1945 przeniósł się do Gliwic. Na polecenie Departamentu Kadr Ministerstwa Przemysłu i Handlu zorgani- zował Państwowy Instytut Administracji Przemysłowej. Instytut działał do 1950 roku, a Ehrlich był jego dyrektorem. Równolegle od początku roku akademickiego 1945/1946 wykładał w Wyższym Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych w Katowicach. Z uczel- nią związany był przez sześć lat, przejawiając dużą aktywność wspartą niezwyczajną pomysłowością.
Zajęcia w katowickim Studium rozpoczął od wykładu analiza i patologia bilansów dla III roku Wydziału Organizacji Przemysłowej 13, a od następnego roku prowadził orga- nizację obrotu gospodarczego 14, którego uzupełnieniem było jeszcze seminarium. Nie- bawem, bo już w roku 1946/1947, doszło do utworzenia Centralnego Studium Kontroli Ekonomicznej, dwusemestralnego szkolenia prowadzonego na zlecenie Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Emil Piotr Ehrlich został kierownikiem tego Studium 15, gdzie wy- kładał część ogólną organizacji i techniki rewizji oraz wspomnianą już analizę i patolo- gię bilansów oraz organizację obrotu gospodarczego 16.
W 1948 roku w Wyższym Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych doprowadził do utworzenia Wydziału Handlowego, którego został dziekanem. W ten sposób katowic- ka uczelnia prowadziła nauczanie na trzech wydziałach, jakkolwiek trwało to krótko, gdyż dobrze prosperujący Wydział Administracji Publicznej został poddany likwidacji.
Niebawem ten sam los spotkał dopiero co powstały Wydział Handlowy. Z chwilą prze- kształcenia Studium w Państwową Wyższą Szkołę Administracji Gospodarczej w 1949 roku los Wydziału Handlowego był przesądzony. Sytuacja polityczna była niesprzyjają-
11 R. Domaszewicz, Akademia Handlu Zagranicznego 1939–1945, [w:] Lwowskie środowisko naukowe w latach 1939–1945, Warszawa 1993, s. 102.
12 S. S. Nicieja, Kresowe trójmiasto, Opole 2009, s. 146.
13 Spis wykładów na rok akademicki 1945/6, WSNSG, Katowice 1945, s. 7 i 16.
14 Spis wykładów na rok akademicki 1946/7, WSNSG, Katowice 1946, s. 13 i 32.
15 Ibidem, s. 81.
16 Ibidem, s. 82 i 79; Spis wykładów na rok akademicki 1947/48, WSNSG, Katowice 1947, s. 76–77.
ca. Zakończyła się tzw. „bitwa o handel”, skutkująca upaństwowieniem nawet drobnego handlu detalicznego. W przygotowaniu była reforma unifikująca programy kształcenia na studiach ekonomicznych. Nauka o handlu i sprzedaży w tym się nie mieściła. Nega- tywna atmosfera wokół Wydziału narastała. W poufnej opinii na temat Ehrlicha jako wykładowcy wytykano, że treść jego zajęć odpowiada przedwojennej problematyce ob- rotu gospodarczego, a nie wymogom nowej rzeczywistości, ponadto w trakcie wykładu często jakoby uciekał się do improwizacji. Zauważono też, że jako dziekan rekomendo- wał do grona wykładowców osoby, które ze względu na nieprawomyślną postawę trzeba było po I semestrze zwolnić. W dodatku stale utrzymywał towarzyskie stosunki z reak- cyjnymi profesorami takimi jak Stanisław Schaetzel i Edward Rose 17.
Tak więc bieg dziejów sprawił, że organizator i twórca Wydziału Handlowego stał się jego mimowolnym likwidatorem. Nauczanie na tym Wydziale zostało zakończone w roku szkolnym 1951/1952, a słuchaczy odgórnie przeniesiono na Wydział Finanso- wy już wtedy Wyższej Szkoły Ekonomicznej. W ostatnim roku pracy na uczelni, a zara- zem pierwszym jej funkcjonowania pod szyldem WSE, Emil Piotr Ehrlich był dzieka- nem likwidowanego Wydziału Handlowego, zarazem pierwszym dziekanem dopiero co utworzonego Wydziału Finansowego. Otrzymał roczny kontrakt profesorski w zakresie organizacji i techniki handlu. W roku następnym kontraktu nie wznowiono. Na krótko w latach 1952–1953 był kierownikiem Ośrodka Metodycznego dla szkół ekonomicznych w Gliwicach, jednostki podległej Ministerstwu Oświaty. W późniejszych latach związał swoje losy z Polskim Towarzystwem Ekonomicznym, kierując w nim od kwietnia 1953 roku, na przemian w oddziale katowickim i w warszawskiej centrali, Dyrekcją Szkoleń Ekonomicznych 18. Doprowadził do wydania większości swoich lwowskich opracowań, dokonując nieznacznych, ale widocznych uzupełnień, umożliwiających ich publikowa- nie w warunkach narzucanej gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Był konsultantem wie- lu przedsiębiorstw i zjednoczeń, zwłaszcza branży chemiczno-kosmetycznej, współpra- cownikiem w latach siedemdziesiątych Ośrodka Postępu Technicznego w Katowicach, sporadycznie wykładowcą na studiach podyplomowych uruchamianych w Wyższej Szkole Ekonomicznej. Stale aktywny, chlubił się tym, że mimo formalnie przysługują- cej mu emerytury, obca była mu myśl przejścia w stan emerytalnego spoczynku. Zmarł nagle 19 listopada 1976 roku w Wiedniu. Pochowany został w Gliwicach na centralnym cmentarzu komunalnym przy ul. Kozielskiej.
Pochodzącym z Kresów Południowo-Wschodnich, wyraziście zaznaczającym swo- ją obecność na katowickiej uczelni ekonomicznej, był także Stanisław Schaetzel. Uro- dził się 8 maja 1888 roku w Brzeżanach 19, gdzie prawdopodobnie ukończył edukację na szczeblu podstawowym i średnim. Studiował na Wydziale Prawa i Umiejętności Poli- tycznych UJK, uzyskując stopień doktora praw. Specjalizował się w prawie gospodar- czym. Po ukończeniu studiów pracował w Państwowym Urzędzie Naftowym, był dyrek- torem w „Polminie” S.A., kierował także Krajowym Towarzystwem Naftowym. Zdobył wysokie kompetencje związane z funkcjonowaniem przemysłu naftowego. Redagował czasopismo „Przemysł Naftowy”. Był autorem 61 artykułów, poruszających istotne za- gadnienia semantyczne, prawno-ustawodawcze, organizacyjne, ekonomiczne, a nawet
17 Opinia z 2 października 1949, w: Archiwum AE w Katowicach, sygn. 000309. Więcej na temat prof. dr Edwarda Rose, docenta SGH przed wojną, zob. w: 50 lat Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Katowi- cach 70 lat społecznego ruchu ekonomistów na Górnym Śląsku, red. A. Czech, Katowice 1998, s. 100–105.
18 Szerzej zob.: A. Czech, Fala ze Lwowa, „Forum”, październik 2010, nr 31, zwłaszcza s. 44–46.
19 Wg Dr Stanisław Schaetzel, [w:] Sprawozdanie z działalności Oddziału PTE za lata 1948–1956, Kato- wice 1957, s. 103–104.
historyczne dotyczące stanu i rozwoju tej branży przemysłu małopolskiego. Publikował również w „Gazecie Handlowej”, „Przeglądzie Technicznym”, „Przeglądzie Ekonomicz- nym”, w wydawnictwach zbiorowych oraz prasie codziennej. Brał udział w obradach III Światowej Konferencji Energetycznej w Waszyngtonie w 1936 roku, wygłaszając referat na temat organizacji produkcji, przeróbki i dystrybucji ropy naftowej i produktów fi- nalnych. Jego dorobek stanowił znaczący wkład w stan badań nad ekonomiką i organi- zacją przemysłu naftowego. Szczególnie znane były jego wysiłki zmierzające do wypra- cowania ścisłej terminologii w tej dziedzinie. Przez wiele lat pracował nad 5-języcznym słownikiem przemysłu naftowego. Pierwsza redakcja została ukończona w 1941 roku, ale maszynopis bezpowrotnie zaginął podczas zawieruchy wojennej.
Dogłębna znajomość realiów przemysłu naftowego sprawiła, że uczestniczył w gre- miach wielu instytucji rządowo-gospodarczych. Brał udział w pracach Komisji Ankie- towej ds. Badania Warunków i Kosztów Produkcji, powołanej przez ministra Przemysłu i Handlu w 1927 roku w celu zbadania stanu ówczesnej gospodarki polskiej ze szczegól- nym naciskiem na zakres i skutki interwencjonizmu w przemyśle. Był członkiem Rady Popierania Wiertnictwa Naftowego. Pełnił funkcję radcy lwowskiej Izby Przemysłowo- -Handlowej. Warto także przypomnieć, iż był konsulem honorowym Królestwa Danii we Lwowie.
Nie sposób pominąć współpracy Schaetzela z lwowskim środowiskiem akademickim.
W 1925 roku powołany został na wykładowcę Politechniki Lwowskiej w przedmiocie geografii i organizacji handlu ropą naftową i jej produktami. W 1935 roku objął wy- kłady z encyklopedii górnictwa ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu naftowego w Wyższej Szkole Handlu Zagranicznego przemianowanej w 1937 roku na Akademię Handlu Zagranicznego. Współpraca z lwowskimi uczelniami przerwana została jesie- nią 1939 roku.
Objęty exodusem ludności polskiej z Małopolski Wschodniej, trafił na ziemię śląską.
Osiadł w Gliwicach, oddając swoje zawodowe kompetencje i bogate doświadczenie na usługi rozwijającego się w tym mieście przemysłu chemicznego. Od 1946 roku był or- ganizatorem, później kierownikiem Wydziału Ekonomicznego Centralnego Zarządu Przemysłu Chemicznego w Gliwicach. W 1949 roku powołany został na członka Rady Naukowej Instytutu Chemii Przemysłowej. Z chwilą rozwiązania centralnych zarzą- dów Stanisław Schaetzel przeszedł do pracy w gliwickim Oddziale Głównego Instytutu Pracy, przemianowanego w 1951 roku na Instytut Ekonomiki i Organizacji Przemysłu, uczestnicząc w pracach Zakładu Przemysłu Chemicznego. W zespołach, które wokół jego osoby powstały, znalazło się wielu współpracowników, później uznanych specjali- stów w dziedzinie ekonomiki i organizacji przemysłu chemicznego.
Tworzące się w czasie powojennym środowisko szkół wyższych na Śląsku nie mogło pozostać obojętne na specjalistę o takich umiejętnościach. Początkowo przez krótki czas był wykładowcą Politechniki Śląskiej oraz kooperował z Wydziałami Politechnicz- nymi w Krakowie. Od roku akademickiego 1946/1947 był wykładowcą prawa gospo- darczego w Wyższym Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych. Wspomniany wykład prowadzony był dla słuchaczy II roku obydwu Wydziałów: Organizacji Przemysłowej i Administracji Publicznej 20. Po nagłej śmierci Zygmunta Rytla w grudniu 1947 roku Stanisław Schaetzel został trzecim z kolei dziekanem Wydziału Organizacji Przemysło- wej, sprawując tę godność do upaństwowienia Studium w 1949 roku. Z chwilą osiągnię- cia wieku 65 lat udzielał się wyłącznie na niwie dydaktycznej. Należy także podkreślić,
20 Spis wykładów na rok akademicki 1947/48, WSNSG, Katowice 1947, s. 8.
że Stanisław Schaetzel był równolegle wykładowcą i współpracownikiem Państwowego Instytutu Administracji Przemysłowej w Gliwicach. Na szczególne uznanie zasługuje jego praca społeczna w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym 21. Należał – wraz z Ehr- lichem – do dwudziestu członków-założycieli katowickiego oddziału PTE w 1948 roku.
Był członkiem władz, prelegentem, oddanym działaczem, m.in. inspiratorem i organiza- torem Sekcji Gospodarki Materiałowej. Stanisław Schaetzel zmarł 5 kwietnia 1955 roku w Katowicach i pochowany został na cmentarzu przy ul. Francuskiej.