Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział w Katowicach
jącej pracy fizycznej m.in. w kopalni antracytu w Donbasie. Wywózki tej nie przeżyli m.in. prof. Emil Łazoryk z Wydziału Architektonicznego oraz prof. Tadeusz Kuczyński z Wydziału Chemicznego 2.
Wkrótce przed tymi, którzy przetrwali trudne czasy wojny i obu okupacji, stanął – jak przed innymi polskimi mieszkańcami Kresów – problem wyjazdu z rodzinnych ziem, jak na ironię nazywany repatriacją. Do podjęcia takiej decyzji namawiał podczas wie- cu w auli Politechniki znany przedwojenny polityk Stanisław Grabski, obecnie repre- zentujący Krajową Radę Narodową. Biorąc pod uwagę całokształt sytuacji, uchwalono przeniesienie w całości personelu naukowego do Gdańska i odtworzenie tam macierzy- stej uczelni pod nazwą Politechniki Morskiej. Władze w Lublinie, obawiając się takie- go obrotu sprawy, zażądały jednak rozproszenia lwowskich uczonych między Kraków, Wrocław, Gliwice i Gdańsk. W ten więc sposób 100-letnia tradycja Politechniki Lwow- skiej stała się już tylko częścią zbiorowej pamięci. Pozostał jednak na miejscu przepięk- ny gmach Politechniki i cały jej majątek, przejęty przez władze sowieckie. Na pozosta- nie w rodzinnym mieście zdecydowali się też niektórzy profesorowie: Witold Aulich, Adam Kuryłło, Jan Bagieński, Wilhelm Mozer, Gabriel Sokolnicki wraz z rodzinami 3.
Droga do nowych miejsc pobytu była „drogą przez mękę”, co niejednokrotnie opi- sano w różnego typu wspomnieniach i relacjach. Pracownicy Politechniki opuszczali miasto w czterech grupach.
Na przełomie maja i czerwca 1945 roku wyjechała grupa pod kierunkiem prof.
Edwarda Geislera, kierując się przez Kraków, Gliwice do Gdańska. Jesienią opuści- ły Lwów dwie kolejne grupy, przybywając na miejsce w pierwszej połowie listopada.
Ostatnia, utworzona przez zwolnionych z łagrów i więzień, kierowana przez prof. Wło- dzimierza Burzyńskiego, wyjechała w czerwcu 1946 roku do Krakowa i Gliwic. Oprócz podstawowych sprzętów, ładowanych do drewnianych skrzyń, udało się przewieźć tak- że książki i pomoce naukowe, a nawet rzeczy niedozwolone przez władze sowieckie jak motocykl. Przybyłemu w ostatnim transporcie prof. Stanisławowi Fryzemu towarzyszy- ła krowa, która jemu i rodzinie pozwoliła przeżyć trudne lata okupacji. Zakwaterowa- na w garażu przy ulicy Kaszubskiej w Gliwicach stała się – podobnie jak sam profesor – obiektem życzliwych anegdot do dziś wspominanych przez całe pokolenia studentów i absolwentów Politechniki Śląskiej 4.
Kilku wybitnych profesorów lwowskich po 1945 roku zasiliło także inne polskie uczel- nie techniczne. Byli to m.in.: prof. Kazimierz Kopecki, wybitny specjalista w dziedzinie ciepłownictwa i ekonomiki energetyki związany z Politechniką Gdańską, prof. Kazimierz Idaszewski, wykładowca Politechniki Wrocławskiej, prof. Paweł Jan Nowacki, wybitny specjalista w zakresie energetyki jądrowej (pracował na Politechnice Warszawskiej) oraz prof. Stanisław Dzierzbicki, wykładowca Politechniki Łódzkiej 5.
Największa jednak grupa lwowian zasiliła Politechnikę Śląską w Gliwicach, przy czym należy dodać, że byli to nie tylko profesorowie i wykładowcy, pracownicy administra- cji, ale także młodzież studencka, która kontynuowała bądź dopiero rozpoczęła studia techniczne.
W lutym 1945 roku powstała komisja organizacyjna, a 24 maja tegoż roku wydano dekret o powołaniu Politechniki Śląskiej w Katowicach z tymczasową siedzibą w Krako-
2 Tamże, s. 66.
3 Tamże, s. 68; W. Wilgusiewicz, Lwowianie na Politechnice Śląskiej, Katowice 2001, s. 2–3.
4Politechnika Lwowska…, s. 68; B. Kubit, Gliwiccy kresowianie, Gliwice 2010, s. 94.
5 W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 15.
wie. Warto dodać, że mimo przemysłowego charakteru regionu, zarówno w jego części polskiej, jak i niemieckiej do 1945 roku nie istniała żadna uczelnia akademicka o profilu technicznym. Potrzeby polskiego przemysłu górniczo-hutniczego zaspokajała Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, a w zakresie średniego personelu Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe w Katowicach. Pierwsze zajęcia nowo powołanej Politechniki odby- ły się w Krakowie na terenie AGH, ale już nowy rok akademicki w październiku 1945 roku powitano w Gliwicach, w kilku budynkach przy ul. M. Strzody, oddanych na ten cel przez władze miejskie (m.in. znane do dziś tzw. szara i czerwona chemia). Powstały 4 wydziały – Mechaniczny, Elektryczny, Inżynieryjno-Budowlany i Chemiczny. Pierw- szym rektorem został prof. Władysław Kuczewski, który już przed wojną pracował na Śląsku, a dziekanami wszystkich wydziałów naukowcy przybyli ze Lwowa. Studia trwać miały cztery lata, a program ich oparto na programach dydaktyczno-naukowych Poli- techniki Lwowskiej 6.
Profesorowie Politechniki Lwowskiej w 1925 roku
Warunki pracy i nauki w tych pierwszych powojennych latach były niezwykle trudne.
Wykłady, ćwiczenia i zajęcia laboratoryjne odbywały się w różnych budynkach, prymi- tywnie wyposażonych i dość znacznie oddalonych od siebie. Brak było podręczników, skryptów, a nawet materiałów piśmiennych i kreślarskich, a podstawowym narzędziem pracy przyszłych inżynierów był suwak logarytmiczny. Równie trudne warunki pano- wały w domach akademickich i stołówkach, a także przy dojeździe na zajęcia na uczelni środkami komunikacji miejskiej i koleją. Entuzjazm lat powojennych i możliwość nauki powodowały jednak, mimo wszystkich ograniczeń ekonomicznych i politycznych, że
6 B. Kubit, Gliwiccy…, s. 95.
Politechnika Śląska wychowała w tych latach wielu znakomitych inżynierów, zarówno praktyków w przemyśle czy biurach projektowych, jak też naukowców, profesorów ma- cierzystej Politechniki oraz innych uczelni w kraju i za granicą. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie niezmierna życzliwość i wyrozumiałość okazywana przez profesorów i ich współpracowników, połączona z wysokimi wymaganiami merytorycznymi. Większość pracowników uczelni wywodziła się z Politechniki Lwowskiej, a po nich kolejnym po- koleniem stali się ich uczniowie i wychowankowie, również w dużej liczbie wywodzą- cy się ze Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich 7. Warto w związku z tym przypo- mnieć niektóre przynajmniej sylwetki zarówno profesorów i wykładowców, jak też ich wychowanków.
Powitanie lwowian w Gliwicach. W środku prof. Adolf Joszt
Jednym z profesorów lwowskich, którzy kontynuowali pracę naukową w Gliwicach, od którego wypada rozpocząć, był prof. Adolf Joszt, rektor Politechniki Lwowskiej w la-
tach 1936/1937 i 1937/38 (w maju tegoż roku na skutek choroby zrezygnował z funkcji rektora). Profesor urodził się we Lwowie 17 marca 1889 roku. Po ukończeniu studiów na Wydziale Chemii w roku 1913 został doktorem nauk technicznych, następnie pro- fesorem, a od roku 1927 był kierownikiem katedry na Wydziale Chemicznym. W roku 1918 uczestniczył w obronie Lwowa. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Pol- ski. Po przyjeździe do Gliwic objął Katedrę Technologii Wody i Ścieków, będąc jednym z organizatorów Politechniki Śląskiej.
Stanowisko to piastował aż do śmierci 16 marca 1957 roku. Jego syn Kazimierz, urodzony we Lwowie, ukończył studia na Poli- technice Śląskiej i pracował jako naukowiec w Instytucie Metali Nieżelaznych w Gliwicach. Prof. Joszt był oceniany nie tylko jako
7 W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 4.
Adolf Joszt
wybitny specjalista w swojej dziedzinie, ale także znakomity dydaktyk i humanista, wy- wierający wielki wpływ na studentów 8.
Następca prof. Joszta na stanowisku rektora, prof. Edward Sucharda, także został pra- cownikiem Politechniki Śląskiej, jednak w Gliwicach pracy nie podjął, przenosząc się do Wrocławia. Tam organizował Politechnikę aż do przedwczesnej śmierci w 1947 roku 9.
Wybitną postacią był również prof. Włodzimierz Burzyński. Urodzony w Przemy- ślu 29 kwietnia 1900 roku, po ukończeniu gimnazjum brał udział w walkach o granice Rzeczpospolitej, w tym także w III powstaniu śląskim. W roku 1925 uzyskał na Poli- technice Lwowskiej tytuł inżyniera budowy dróg i mostów, a w roku 1928 doktoryzo- wał się. Jako profesor w ostatnim przed wybuchem wojny roku akademickim był dzie- kanem Wydziału Mechanicznego. W czasie jednej i drugiej okupacji Lwowa pracował w instytucjach powołanych przez okupantów na miejsce Politechniki. 4 stycznia 1945 roku został aresztowany przez NKWD za obronę polskich studentów przed wcieleniem do Armii Radzieckiej. W 1946 roku przybył do Gliwic w ostatniej grupie lwowskich uczonych i objął Katedrę Mechaniki Technicznej na Wydziale Mechanicznym oraz Me- chaniki i Wytrzymałości Materiałów na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym. W tym samym roku został rektorem Politechniki. Zniszczone w sowieckim więzieniu zdrowie spowodowało, że od 1949 roku ciężko chorował. Zmarł 17 lipca 1970 roku w Gliwicach.
Hołd oddała mu pośmiertnie Polska Akademia Nauk, wydając w 1982 roku dwa tomy jego Dzieł wybranych 10.
Równie zasłużoną i popularną posta- cią w dziejach obu politechnik był profe- sor Stanisław Ochęduszko. Urodzony 29 kwietnia 1899 roku w Lesku koło Sanoka po ukończeniu gimnazjum i odbyciu służ- by wojskowej podjął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej.
Pracował tam jako asystent i adiunkt. Dok- torat uzyskał podczas stypendium na Poli- technice Monachijskiej w 1931 roku. Został profesorem na macierzystym Wydziale, zajmując się teorią maszyn cieplnych.
Kontynuował tę pracę w latach okupa- cji. W 1946 roku wraz z prof. Burzyńskim przybył do Gliwic, gdzie podjął pracę zgod- nie ze swoją specjalnością jako kierow- nik Katedry Teorii Maszyn Cieplnych (od 1947 roku był profesorem zwyczajnym).
Zorganizował pierwszy w Polsce Wydział Mechaniczno-Energetyczny, którego w la- tach 1952–1955 był dziekanem. W latach 1956–1959 pełnił funkcję rektora, a w 1960 został wybrany członkiem koresponden- tem Polskiej Akademii Nauk. Był autorem
8 Tamże, s. 7.
9Politechnika Lwowska…, s. 246.
10 Tamże, s. 66, 110–111.
Profesor Stanisław Ochęduszko jako rektor Politechniki Śląskiej
licznych prac naukowych i podręczników, wychowawcą wielu znakomitych termodyna- mików. Warto wspomnieć, że już w 1957 roku z jego inicjatywy na Wydziale powstała nowa specjalizacja, energetyka jądrowa. Z okazji przejścia na emeryturę w 1969 roku otrzymał doktorat honoris causa Politechniki Śląskiej. Niestety wkrótce potem zmarł.
Do dziś pozostał w środowisku technicznym postacią legendarną, przykładem nie tyl- ko naukowca, ale i człowieka w pełnym tego słowa znaczeniu. Pamięć o nim jest kulty- wowana na Politechnice Śląskiej w różnoraki sposób, między innymi poprzez nazwanie jego imieniem auli oraz ustanowienie honorowego medalu 11.
Medal Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP) im. prof. Stanisława Fryzego
Podobne miejsce w pamięci tych, którzy spotkali go na swojej drodze, zajmuje wspo- mniany już wcześniej prof. Stanisław Fryze. Urodzony w Krakowie 1 grudnia 1885 roku, stopień inżyniera uzyskał we Lwowie w roku 1917, zaś doktora w roku 1923. W 1925 objął Katedrę Elektrotechniki Ogólnej Politechniki Lwowskiej. Stał się nie tylko wy- bitnym specjalistą w swojej dziedzinie, ale także niezwykle popularnym wykładowcą.
Na jego wykłady przybywali nie tylko studenci, ale też inne osoby zafascynowane jego sposobem przedstawiania trudnych, specjalistycznych zagadnień. We wrześniu 1939 roku na wiecu pracowników Politechniki miał odwagę wystąpić z pamiętnym, odważ- nym przemówieniem.
Nie żądajcie od nas dzisiaj objawów radości
– mówił. Podczas drugiej okupacji sowieckiej aresztowany i wywieziony do Donbasu, powrócił do Lwowa, by wspomnianym już ostatnim transportem udać się do Gliwic.
Tu prowadził Katedrę Podstaw Elektrotechniki, będąc też dziekanem Wydziału Elek- trycznego. Intensywnie rozwijał swoją katedrę, współpracując także z przemysłem.
W 1957 roku został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Zmarł 3 marca 1964 roku w Gliwicach 12.
11 Tamże, s. 327–328; W. Wilgusiewicz, Energetycy lwowiacy na Śląsku, Katowice 1998, s. 72–73; www.
elektroenergetyka.pl/601
12Politechnika Lwowska…, s. 370–372; W. Wilgusiewicz, Energetycy lwowiacy…, s. 50–51.
Kolejną z legendarnych postaci nazwać można prof. Tadeusza Malarskiego. Urodzony w Dalowicach koło Miechowa 23 września 1883 roku, studiował na Wydziale Budowy Maszyn, uzyskując tytuł inżyniera w 1907 roku, zaś doktora w roku 1920. W roku 1925 habilitował się z fizyki doświadczalnej, a od 1927 był profesorem fizyki na Wydziale Rolniczo-Lasowym. Do Gliwic przybył jesienią 1945 roku, obejmując tam kierownic- two Katedry Fizyki. Od 1946 roku był profesorem zwyczajnym na Wydziale Elektrycz- nym. Dojeżdżał też do Krakowa, gdzie prowadził Katedrę Fizyki na Wydziale Komuni- kacyjnym AGH. Cieszył się opinią naukowca o niezwykle szerokich zainteresowaniach i wspaniałej osobowości oraz umiejętności współpracy z innymi. Zmarł 8 marca 1952 roku w Gliwicach 13.
Przedstawieni profesorowie to osoby, które podczas swojej pracy już we Lwowie, a potem w Gliwicach cieszyły się ogromnym uznaniem nie tylko jako wybitni fachowcy, uczeni i inżynierowie, ale także ludzie będący wielkimi autorytetami moralnymi i zna- komitymi dydaktykami oraz wychowawcami młodzieży. Na potwierdzenie tych słów warto przytoczyć wspomnienie jednego z ówczesnych studentów dotyczące przybycia do Gliwic w 1946 roku profesorów Burzyńskiego, Ochęduszki i Fryzego.
[…] Tutaj, na Politechnice, w auli Wydziału Elektrycznego odbyło się ich powitanie.
Zebrani byli wszyscy studenci, witali z wielkimi owacjami […] Na zakończenie tego spotkania jeden ze studentów wybiegł i powiedział: „Nie pozwolimy panom profeso- rom na piechotę iść do domu! Bierzemy na ramiona!” I Burzyński, i Fryze, i Ochędusz- ko. I nieśliśmy ich z tego Wydziału Elektrycznego na Kaszubską, gdzie dostali miesz- kania 14.
Scenę tę można skomentować krótko. Takie były czasy, tacy byli studenci, a przede wszystkim tacy byli profesorowie…
Opowiadano o nich wiele anegdot, do których prowokowały ich niecodzienne oso- bowości, ale zawsze darzono ich ogromną sympatią i podziwem dla ich wiedzy i cech charakteru. Tłumy słuchaczy wypełniały aulę Wydziału Elektrycznego podczas wielo- godzinnych dyskusji naukowych prowadzonych przez profesorów Fryzego i Malarskie- go. Ten pierwszy kontynuował swoje wykłady publiczne zainaugurowane we Lwowie, a brały w nich udział – jak wiem ze wspomnień rodzinnych – także osoby bardzo dalekie od wiedzy technicznej. Profesorowie nie stronili od towarzyskich spotkań. Tak np. oj- ciec mój, Władysław Wilgusiewicz wspominał, jak po egzaminie dyplomowym w grud- niu 1951 roku prof. Fryze wziął udział w takim spotkaniu, zadziwiając wszystkim swoją klasą jako człowiek o światowych manierach, niezwykle dowcipny, a przy tym bardzo życzliwy dla swych wychowanków 15.
Obok zaprezentowanych powyżej profesorów, których można nazwać pierwszopla- nowymi, na Politechnice Śląskiej pojawiła się cała rzesza lwowian i Kresowian, często uczniów i współpracowników wyżej wymienionych, którzy także zasługują na choćby krótkie przypomnienie.
Za najwybitniejszego ucznia prof. Stanisława Ochęduszki uchodzi prof. Jan Szar- gut. Urodził się 9 września 1923 roku we Lwowie. W latach okupacji Lwowa uczył się na Wydziale Mechanicznym Politechniki, a studia kontynuował w Gliwicach. Już pod- czas studiów pełnił rolę asystenta prof. Ochęduszki w Katedrze Teorii Maszyn Ciepl-
13Politechnika Lwowska…, s. 396; W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 5–6.
14 B. Kubit, Gliwiccy…, s. 94.
15 W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 17.
nych. Od 1957 do 1993 roku był kierownikiem katedry, a następnie dyrektorem Insty- tutu Techniki Cieplnej Politechniki Śląskiej. Od 1969 roku jest profesorem zwyczajnym, a od 1976 członkiem PAN. W 1992 roku uzyskał doktorat honoris causa Politechniki Częstochowskiej. Odznaczony wysokimi nagrodami i odznaczeniami, był wychowaw- cą wielu doktorów, a także kilkunastu profesorów nauk technicznych. Nadal jest czyn- ny jako pracownik Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Śląskiej. Zaangażował się także w działalność gliwickiego oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich 16.
Karta imatrykulacyjna studenta Władysława Wilgusiewicza
i jego indeks z podpisami m.in. profesorów Stanisława Fryzego i Michała Affanasowicza
Innym wybitnym uczniem prof. Ochęduszki był prof. Czesław Graczyk, urodzony 18 lipca 1923 roku we Lwowie. W latach 1940–1946 odbył studia w warunkach okupa- cyjnych, potwierdzając je zdobyciem dyplomu inżyniera po przybyciu do Gliwic w 1946 roku. Został pracownikiem naukowym uczelni, uzyskując stopień docenta w 1963 roku, a profesora w 1974 roku. Był wybitnym specjalistą w dziedzinie pomiarów urządzeń energetycznych i automatyki procesów energetycznych. Niestety, zmarł przedwcześnie 3 września 1981 roku 17.
Współpracownikiem i następcą prof. Ochęduszki był prof. Witold Około-Kułak, uro- dzony 16 grudnia 1909 roku w Rosji. Studiował na Politechnice Lwowskiej, uzyskując w 1939 roku tytuł inżyniera mechanika. W latach okupacji niemieckiej zatrudniony w elektrowni lwowskiej, w 1944 roku wrócił do pracy na Politechnice jako współpra- cownik prof. Ochęduszki. W roku 1946 został jego współpracownikiem na Politechni- ce Śląskiej, wykładał także na Politechnikach we Wrocławiu i Gdańsku. W 1962 roku został profesorem nadzwyczajnym. Pracował przede wszystkim w dziedzinie przepły- wu ciepła, ściśle współpracował z przemysłem. On także zmarł przedwcześnie w 1976 roku w Gliwicach 18.
16 W. Wilgusiewicz, Energetycy kresowiacy na Śląsku, Katowice 1999, s. 13–14; tenże, Energetycy lwowia- cy…, s. 88; www.itc.polsl.pl
17 W. Wilgusiewicz, Energetycy lwowiacy…, s. 53.
18Politechnika Lwowska…, s. 328–329; W. Wilgusiewicz, Energetycy lwowiacy…, s. 73–74.
Obok nich na Wydziale Mechanicznym Politechniki Śląskiej znalazła się liczna grupa naukowców lwowskich. Prof. Zygmunt Ciechanowski, urodzony w 1873 roku w Boch- ni, w latach 1907–1944 związany był z Politechniką Lwowską. W latach 1945–1960 wy- kładał na Politechnice Śląskiej, gdzie zorganizował Katedrę Pomp i Silników Wodnych.
Wielką pasją profesora było taternictwo. Zmarł 6 lipca 1966 roku w Rabce. Jego uczniem i następcą był prof. Maciej Zarzycki, urodzony w 1923 roku w województwie lwowskim, który studia rozpoczął w 1942 roku na Politechnice Lwowskiej 19.
Prof. Fryderyk Staub, urodzony 30 listopada 1899 roku we Lwowie, po ukończeniu w 1916 roku szkoły realnej we Lwowie wstąpił do Legionów. Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych. W 1926 roku został inżynie- rem na Wydziale Mechanicznym. Pracował w przemyśle, a od 1935 roku na Politechni- ce Lwowskiej. Od jesieni 1945 roku w Gliwicach, w 1949 roku mianowany profesorem nadzwyczajnym metaloznawstwa, od 1957 roku zwyczajnym, w latach 1959–1962 był prorektorem ds. naukowych. Zmarł w Gliwicach 11 stycznia 1982 roku 20.
Prof. Władysław Rubczyński, urodzony w 1884 roku w Radziechowie niedaleko Lwo- wa, w latach 1903–1914 studiował na Politechnice Lwowskiej, a od 1945 do 1954 roku związany był z Politechniką Śląską. Jest warte uwagi, że był jednym z pierwszych pol- skich pilotów, skończywszy podczas pobytu we Francji w 1909 roku kurs pilotażu. Posia- dał także prawo jazdy z nr 1, wydane w 1918 roku. Za prace nad organizacją polskiego lotnictwa w listopadzie 1918 roku otrzymał Krzyż Obrony Lwowa oraz Odznakę Orląt Lwowskich. Na Politechnice Śląskiej z kolei zajmował się techniką pojazdów samocho- dowych. Zmarł w Krakowie w 1962 roku 21.
Prof. Michał Affanasowicz, już w 1913 roku asystent w Katedrze Technologii Metali Politechniki Lwowskiej, w rok później uzyskał tytuł inżyniera. Obok pracy zawodowej pasjonował się harcerstwem. Był m.in. od 1923 roku komendantem Chorągwi Męskiej ZHP w Krakowie, następnie do 1930 roku w Chorągwi Śląskiej ZHP . W lipcu 1945 roku mianowany został profesorem nadzwyczajnym na Politechnice Śląskiej, gdzie pracował do śmierci w roku 1949. Działał także i tu w harcerstwie (Krąg Starszoharcerski łączący wykładowców i studentów) 22.
Najbardziej znani uczniowie prof. Sta- nisława Fryze to profesorowie Tadeusz Za- gajewski i Stefan Węgrzyn, jednocześnie współtwórcy polskiej automatyki.
Prof. Tadeusz Zagajewski, zmarły w ro- ku 2010 w sędziwym wieku niemal 98 lat, znany jest nie tylko w środowisku tech- nicznym, ale i humanistycznym jako oj- ciec wybitnego poety Adama. Jego syn, urodzony jeszcze we Lwowie w 1945 roku, a wychowany w Gliwicach, niejednokrot- nie dawał wyraz swoim rodzinnym związ-
19Politechnika Lwowska…, s. 342–344; W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 8; tenże, Energetycy kresowia- cy…, s. 14.
20Politechnika Lwowska…, s. 362–363.
21Politechnika Lwowska…, s. 402–403; W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 8; tenże, Energetycy lwowiacy…, s. 81–82.
22 Tenże, Lwowianie…, s. 8; pl.wikipedia.org/wiki/Michał Affanasowicz
Nekrolog prof. Tadeusza Zagajewskiego
kom ze Lwowem, czego najbardziej znanym przykładem jest wiersz Jechać do Lwowa dedykowany rodzicom
[…] i teraz tylko w pośpiechu pakować się, zawsze, codziennie
i jechać bez tchu, jechać do Lwowa, przecież istnieje, spokojny i czysty jak
brzoskwinia. Lwów jest wszędzie 23
Prof. Tadeusz Zagajewski urodził się 16 grudnia 1912 roku we Lwowie. Studiował na Wydziale Mechanicznym, w 1935 roku uzyskując tytuł inżyniera. Specjalizował się w radiotechnice, w latach pierwszej i drugiej okupacji sowieckiej pełnił obowiązki asy- stenta lwowskiej Katedry Radiotechniki. W roku 1945 znalazł się w Gliwicach i rozpo- czął pracę na Wydziale Elektrycznym, w 1946 roku uzyskując doktorat, a od 1947 roku kierując Katedrą Radiotechniki. Od 1956 do1959 był prorektorem gliwickiej uczelni.
W 1964 roku przeniósł się na nowo utworzony Wydział Automatyki i był pierwszym jego dziekanem. Od 1965 roku profesor zwyczajny, od 1976 roku członek rzeczywisty PAN. Autor licznych publikacji naukowych, odznaczony i nagradzany za wybitne osią- gnięcia naukowe, w 1992 roku otrzymał doktorat honoris causa Politechniki Śląskiej 24. Prof. Stefan Węgrzyn urodził się 20 maja 1925 roku w Krakowie, podczas okupacji sowieckiej rozpoczął studia we Lwowie na Wydziale Elektrycznym. Przeniósł się następ- nie do Gliwic, gdzie w 1949 roku uzyskał tytuł inżyniera elektryka. Dwa lata później przygotował i obronił doktorat pod kierunkiem prof. Stanisława Fryze. Doktorat z fizyki z kolei uzyskał w roku 1960 na Uniwersytecie w Tuluzie (Francja). W roku 1964 obok Tadeusza Zagajewskiego i kilku innych profesorów stworzył Wydział Automatyki (od 1971 roku także Informatyki) Politechniki Śląskiej. W tymże 1964 roku został jako naj- młodszy profesor w Polsce członkiem PAN. Obecnie jest przewodniczącym Komitetu Informatyki PAN. Niektórzy z jego wychowanków też już są obecnie członkami PAN.
To jeden z najwybitniejszych polskich uczonych, wykładający na wielu uczelniach za- granicznych. Posiada obok licznych odznaczeń 5 doktoratów honoris causa 25.
Na Wydziale Elektrycznym znalazła się duża grupa osób związanych ze Lwowem, choć czasem trudno byłoby nazwać je lwowianami w potocznym tego słowa znaczeniu.
Przykładem takiej osoby jest prof. Franciszek Szymik, urodzony w 1914 roku w Cieszy- nie. W latach 1932–1938 studiował na Politechnice Lwowskiej, a w okresie okupacji pra- cował w lwowskiej energetyce. Po wojnie był jednym z organizatorów odbudowy sieci elektroenergetycznych na Śląsku, na Politechnice Śląskiej objął jako profesor zwyczajny Katedrę Sieci Elektrycznych, którą kierował w latach 1961–1976. W swojej specjalności był autorytetem uznanym w kraju i za granicą, autorem pierwszego w Polsce podręcz- nika z tej dziedziny. Zmarł 11 marca 1979 roku i został pochowany w rodzinnym Cie- szynie na cmentarzu ewangelickim 26.
Rodowitym lwowianinem był prof. Antoni Plamitzer, urodzony 5 sierpnia 1916 roku.
Jego ojcem był wybitny uczony, długoletni profesor Politechniki Lwowskiej Antoni Ka- rol, zmarły w 1954 roku w Krakowie. W latach 1934–1939 studiował na Wydziale Me- chanicznym (Oddział Elektryczny) Politechniki Lwowskiej, a podczas okupacji pracował
23 A. Zagajewski, Jechać do Lwowa, Warszawa 2009, s. 37.
24Politechnika Lwowska…, s. 396–397; W. Wilgusiewicz, Energetycy lwowiacy…, s. 96.
25 www.apw.ee.edu.pl/tresc/sylw/wegrzyn
26 W. Wilgusiewicz, Energetycy lwowiacy…, s. 89.
we Lwowie m.in. w Zakładach Elektrotechnicznych. Wyjechał do Krakowa, a następnie do Gliwic, gdzie prowadził wykłady z zakresu maszyn elektrycznych. W latach 1954–
1955 pełnił funkcję dziekana Wydziału Elektrycznego. Od 1966 roku pracownik Wyż- szej Szkoły Inżynierskiej w Opolu (obecnie Politechnika Opolska), od 1984 profesor.
Zmarł 5 października 2001 roku 27.
Spośród pracowników naukowych Wydziału Chemicznego wymienić należy prof. Ta- deusza Hoblera, urodzonego w Samborze w roku 1899. Walczył w Legionach. Następnie ukończył Wydział Mechaniczny Politechniki Lwowskiej (1924 rok). Rozpoczął prakty- kę przemysłową, m.in. w Hucie Zgoda w Świętochłowicach i Fabryce Związków Azo- towych w Chorzowie. Od 1938 roku był dyrektorem technicznym Fabryki Związków Azotowych w Mościcach koło Tarnowa. Potem znalazł się we Lwowie, gdzie prowadził wykłady z termodynamiki technicznej. Po wojnie przybył do Gliwic, gdzie został pro- fesorem nadzwyczajnym w stworzonej przez siebie Katedrze Inżynierii Chemicznej.
Od 1954 roku członek PAN. Zorganizował Zakład Inżynierii Chemicznej i Konstrukcji Aparatury PAN, wydał dwie monografie jako rezultat wieloletnich badań (tłumaczo- ne na język rosyjski, angielski i czeski). Posiadał doktoraty honoris causa Politechnik w Leningradzie i Gliwicach oraz wysokie odznaczenia państwowe. Zmarł w 1975 roku, pochowany został w Tarnowie 28.
Na zakończenie należałoby wspomnieć o przedstawicielu Wydziału Inżynieryjno-Bu- dowlanego, prof. Eliaszu Zielskim. Urodził się w 1887 roku koło Zaleszczyk, w latach 1907–1914 studiował we Lwowie, uzyskując tytuł inżyniera mechanika. Podjął pracę na Politechnice, prowadząc wykłady m.in. z zakresu wentylacji i ogrzewania budynków.
Podobnie jak wielu kolegów, przybył do Gliwic i tu od 1945 roku pracował na Wydzia- le Inżynieryjno-Budowlanym. Organizował następnie Wydział Inżynierii Sanitarnej.
Na tym Wydziale działał do śmierci w 1953 roku, wychowując wielu znakomitych spe- cjalistów w dziedzinie inżynierii sanitarnej. Jednym z nich był prof. Stanisław Majerski, urodzony w 1919 roku w Przemyślu, student Politechniki Lwowskiej w latach 1938–1944, od 1960 roku pracownik naukowy Politechniki Śląskiej. W uznaniu zasług w 2007 roku został honorowym członkiem w Komitecie Inżynierii Lądowej PAN 29.
Spośród licznej rzeszy studentów lwowian chciałbym symbolicznie wspomnieć o Ja- nie Longchamps de Bérier, urodzonym we Lwowie 29 sierpnia 1928 roku. Po rodzin- nej tragedii związanej z zamordowaniem przez hitlerowców ojca, prof. Romana Long- champs de Bérier (ostatniego rektora Uniwersytetu Jana Kazimierza) i trzech starszych braci mieszkał nadal we Lwowie, a następnie w Krakowie, gdzie zdał maturę. Podjął studia na Politechnice Śląskiej i w roku 1952 został inżynierem elektrykiem. Zajmował się problemami gospodarki energetycznej, publikując prace z tej dziedziny i uzyskując doktorat w 1970 roku. Podobnie jak on wielu młodych ludzi pochodzących ze Lwowa i Kresów, mimo trudnych wojennych losów i powojennych warunków niełatwego życia, ukończyło studia i długie lata pracowało dla kraju, zasługując na uznanie i szacunek 30.
Jak wynika z przedstawionych informacji, na Politechnice Śląskiej w pierwszych la- tach powojennych pracę podjęło ogółem 94 naukowców o lwowskim rodowodzie, z cze- go 41 profesorów, 33 adiunktów i 20 asystentów 31.
27 W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 4; www.elektr.polsl.pl/poczet.php
28Politechnika Lwowska…, s. 326–327.
29 W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 8–9; www.ee.put.poznań.pl/sekcjaKILiW
30 W. Wilgusiewicz, Energetycy lwowiacy…, s. 63.
31 Z. Kuczewski, Pracownicy Politechniki Lwowskiej, którzy w latach 1945–1949 podjęli pracę na Politech- nice Śląskiej, za: W. Wilgusiewicz, Lwowianie…, s. 9.