МІНІСТЕРСТВО ОСВІТИ І НАУКИ УКРАЇНИ НАЦІОНАЛЬНИЙ ПЕДАГОГІЧНИЙ УНІВЕРСИТЕТ
ІМЕНІ М.П. ДРАГОМАНОВА Факультет філософії та суспільствознавства
ГУМАНІТАРНИЙ КОРПУС
Випуск 34 (Том 1)
Збірник наукових статей з актуальних проблем філософії, культурології, історії, психології та педагогіки
УДК 159.9+1+37+93](063) ББК 88я431+87я431+74я431+63я431 Г 94
Рекомендовано до друку Вченою радою факультету філософії та суспільствознавства Національного педагогічного університету імені М.П. Драгоманова (протокол № 9 від 26 червня 2020 р.) Редакційна колегія:
Бондар В.І. – доктор педагогічних наук, професор, дійсний член НАПН України, факультет педагогіки та психології НПУ імені М.П.Драгоманова, заслужений працівник освіти України.
Дробот І.І. – доктор історичних наук, професор, декан факультету філософії та суспільствознавства НПУ імені М.П.Драгоманова, заслужений діяч науки і техніки України.
Долинська Л.В. – кандидат психологічних наук, професор, завідувач кафедри психології факультету філософії та суспільствознавства НПУ імені М.П. Драгоманова, заслужений працівник освіти України.
Глушко Т.П. – доктор філософських наук, професор кафедри філософії факультету філософії та суспільствознавства НПУ імені М.П.Драгоманова, заступник декана з наукової роботи та міжнародних зв’язків Крагель К.О. – голова Студентського наукового товариства факультету філософії та суспільствознавства НПУ імені М.П. Драгоманова
Матвієнко О.В. – доктор педагогічних наук, професор кафедри педагогіки та методики початкового навчання, заступник декана факультету педагогіки та психології НПУ імені М.П.Драгоманова з наукової роботи.
Морозов І.В. – доктор культурології, професор кафедри менеджмента соціокультурної діяльності Білоруського державного університету культури і мистецтв.
Мєднікова Г.С. – доктор філософських наук, професор кафедри культурології та філософської антропології НПУ імені М.П.Драгоманова.
Митник О.Я. – доктор педагогічних наук, завідувач кафедри практичної психології НПУ імені М.П.Драгоманова.
Можейко М.О. – доктор філософських наук, професор, завідувач кафедри філософії та методології гуманітарних наук Білоруського державного університету культури і мистецтв.
Політевич О.Е. – кандидат педагогічних наук, доцент кафедри інформаційних ресурсів і комунікацій Білоруського державного університету культури і мистецтв.
Приходько Ю.О. – доктор психологічних наук, професор кафедри психології і педагогіки факультету педагогіки та психології НПУ імені М.П.Драгоманова.
Синьов В.М. – доктор педагогічних наук, професор, дійсний член НАПН України, почесний декан факультету спеціальної та інклюзивної освіти НПУ імені М.П.Драгоманова, президент Асоціації корекційних педагогів України.
Stepaniuk Joanna – Doktor nauk społecznych, Państwowa Uczelnia im. Stefana Batorego w Skierniewicach, Uniwersytet Warszawski.
Рецензенти:
Лапченко І.О. – кандидат психологічних наук, доцент, завідувач кафедри психології і педагогіки факультету педагогіки та психології Національного педагогічного університету імені М.П. Драгоманова.
Майданюк І.З. – доктор філософських наук, завідувач кафедри культурології гуманітарно-педагогічного факультету Національного університету біоресурсів і природокористування.
Упорядники:
Можгін Віктор, міжфакультетські кандидатські культурологічні студії, Факультет міжнародних і політичних досліджень, Ягеллонський університет в Кракові
Русаков С.С. – кандидат філософських наук, доцент кафедри культурології та філософської антропології НПУ імені М.П. Драгоманова.
За точність викладених фактів та коректність цитування відповідальність несе автор
Г 94 Гуманітарний корпус: [збірник наукових статей з актуальних проблем філософії, культурології, психології, педагогіки та історії] – Випуск 34 (том1). Вінниця : ТВОРИ, 2020. 168 с.
ISBN 978-966-949-483-2
У збірнику подано наукові статті за матеріалами III Міжнародної науково-практичної конференції
«Наукові пошуки: актуальні дослідження, теорія та практика» (5 червня 2020 р), яка відбулась з використанням сервіса відеоконференцій ZOOM.
У працях аспірантів, студентів та молодих вчених з України, Польщі та Білорусі висвітлено актуальні теоретичні та прикладні проблеми психології, філософії, культурології, історії, педагогіки, а також представлено міждисциплінарні пошуки та здобутки.
УДК 159.9+1+37+93](063) ББК 88я431+87я431+74я431+63я431
ISBN 978-966-949-483-2 © Автори статей, 2020
© Національний педагогічний університет
MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE OF UKRAINE M.P. DRAHOMANOV NATIONAL UNIVERSITY OF PEDAGOGY
Faculty of Philosophy and Social Science
HUMANITARIAN CORPUS
Issue 34 (Volume 1)
Collection of scientific articles on contemporary problems of philosophy, cultural studies, psychology, pedagogy and history
Conference proceedings was approved for publication by the Academic Council of the Faculty of Philosophy and Social Sciences of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy on June 26, 2020, protocol № 9 Members of Scientific Board:
V.I. Bondar, Doctor of Sciences in Pedagogy, Professor, full member of the National Academy of Educational Sciences of Ukraine, Faculty of Pedagogy and Psychology of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy, Meritorious Worker of Education of Ukraine
I.I. Drobot, Doctor of Sciences in History, Professor, Dean of the Faculty of Philosophy and Social Science of M.P.
Drahomanov National University of Pedagogy, Meritorious Worker of Science and Engineering of Ukraine
L.V. Dolynska, PhD in Psychology, Professor, Chair of the Psychology Department of Philosophy and Social Science of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy, Meritorious Worker of Education of Ukraine
T.P. Hlushko, Doctor of Sciences in Philosophy, Assistant Dean of the Faculty of Philosophy and Social Science of M.P.
Drahomanov National University of Pedagogy for Academic Matters and International Relations
K.V. Krahel, Chairman of the Student scientific society, Faculty of Philosophy and Social Science of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy
O.V. Matviyenko, Doctor of Sciences in Pedagogy, Professor at the Department of Pedagogy and Methodology of Primary Education, Assistant Dean of the Faculty of Pedagogy and Psychology of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy for Academic Matters
I.V. Morozov, Doctor of Cultural Studies, Professor at the Department of Management of Sociocultural Activities of Belarusian State University of Culture and Arts
H.S. Mednikova, Doctor of Sciences in Philosophy, Professor at the Department of Cultural Studies of Philosophy and Social Science of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy
O.Y. Mytnyk, Doctor of Sciences in Pedagogy, Chair of the Department of Practical Psychology of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy M.O. Mozheiko, Doctor of Sciences in Philosophy, Professor, Chair of the Department of Methodology of Humanities of Belarusian State University of Culture and Arts
M.A. Mozheiko, Doctor of Sciences in Philosophy,Professor, Chair of the Department of Philosophy and Methodology of Humanities of the Belarusian State University of Culture and Arts
A.E. Palitsevich, PhD in Pedagogy, senior lecturer of the Department of the theory and history of information-document communication of Belarusian State University of Culture and Arts
Y.O. Prykhodko, Doctor of Sciences in Psychology, Professor at the Department of Psychology and Pedagogy of the Faculty of Pedagogy and Psychology of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy, Academician of the Academy of Sciences of the Higher School of Ukraine
V.M. Syniov, Doctor of Sciences in Pedagogy, Professor, full member of the National Academy of Educational Sciences of Ukraine, honorary Dean of the Faculty of special and inclusive education of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy, President of the Association of Correctional Pedagogues of Ukraine
Stepaniuk Joanna – Doktor nauk społecznych, Państwowa Uczelnia im. Stefana Batorego w Skierniewicach, Uniwersytet Warszawski.
Reviewers:
Maydanyuk I.S., Doctor of Sciences in Philosophy, Professor, Chair of the Cultural Studies Department, Faculty of Humanities and Pedagogy of the National University of Life and Environmental Sciences of Ukraine
Lapchenko I.O., PhD in Psychology, Associate Professor, Chair of the Department of Psychology and Pedagogy of M.P.
Drahomanov National University of Pedagogy Compiled by:
mgr Wiktor Możgin, Wydziałowe Kulturoznawcze Studia Doktoranckie, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
S.S. Rusakov, PhD in Philosophy, Associate Professor at the Department of Cultural Studies of M.P. Drahomanov National University of Pedagogy
The author is responsible for the accuracy of the facts and correctness of citation.
Humanistic Corpus: [collection of scientific articles on contemporary problems of philosophy, cultural studies, psychology, pedagogy and history] – Issue 34 (volume 1). Vinnytsia: TVORY, 2020. 168p.
ISBN 978-966-949-483-2
This collection features scientific articles based on materials of the III International scientific conference
“Scientific research: current research, theory and practice” (June 5, 2020), on the basis the ZOOM video conferencing service.
Works by undergraduate and postgraduate students and young scientists from Ukraine, Poland and Belarus address contemporary theoretical and applied problems of psychology, philosophy, cultural studies, history and pedagogy, and present interdisciplinary research and findings.
ISBN 978-966-949-483-2 © Article authors, 2020
LEXICAL AND GRAMMATICAL ASSIMILATION OF THE NEWEST ANGLICISMS IN THE SLAVIC LANGUAGES
Anisimova Anastasiia student Uniwersytetu Łódzkiego [email protected] Promotor – Udovichenko Hanna, PhD, associate professor
The concept of an anglicism
The definition of the term “borrowing” is not very complicated, because a large number of linguists give this linguistic phenomenon approximately the same characteristics. These are new lexical structures: words, phrases, expressions, idioms, or word endings that came from another language.
Borrowing is a reflection of international communications over the centuries, which is why linguists are working on this issue. This is the path to knowledge in history - which countries maintained relations, in what period of time and at what level. It is believed that the influence of borrowings is inevitable during language contacts. And somehow it is true, not depending on our wish, we are slowly getting used to speaking in a new way. However, it should be emphasized that a large number of borrowings does not lead to radical changes. “Borrowing, on the one hand, enriches the language system, and on the other - impoverishes it by displacing native elements” (L. Derua).
The encyclopedia of the Ukrainian language [2, p. 318] gives the following definition of an anglicism - a kind of borrowing, word, its separate meaning, expression, etc., which are borrowed from English or translated from it, or formed on its model. Anglicisms are majorly perceived by Slavic speakers as a foreign element and retain signs of their origin: phonetic (jam, image), word- forming (marketing), semantic (‘yastruby’ in Ukrainian /hawks/ - politicians, supporters of a brutal aggressive course in different countries). A number of anglicisms denote national (English, American) realities: Scotland Yard (English reality), Disneyland (American reality), as well as objects and phenomena in the field of sports, technology, economics, politics. Anglicism - an idiom or a winged expression - is associated in the minds of speakers with the English source, regardless of the words: “skeleton in the closet (family secret)”, “to be or not to be”.
Today, foreign languages are in a high demand [1, p. 38]. More and more people learn foreign languages and make extensive use of these skills in practice.
The revival of intercultural communication makes a foreign language a necessary tool for intercultural dialogue. This contributes to the widespread use of English words in real life, including in the names of outlets. In this regard, the issue of English borrowings in the names of institutions of the range of services and offers becomes especially important and dictated by life itself.
There is a growing need for intensive communication with people who
use other languages. And this is an essential condition not only for the direct borrowing of vocabulary from these languages, but also for the attachment of native speakers of Slavic languages to the international (and more often - created on the basis of the English language) terminological systems. Thus, the process of borrowings from the English language in the late 20th century is caused by the needs of everyday life. anglicisms have the biggest impact on the youngsters, which is why many anglicisms, interfering into the other languages, first find the usage at the stage of jargon used by adolescents and youth, and only then become fully relevant parts of speech.
The process of borrowing foreign words effects the development of our languages in an ambiguous way. On the one hand, the lexicology becomes enriched, but, on the other hand, native elements are replaced by the words with a similar meaning. This negatively affects the state of the national language and the people’s national identity preservation. “… English words and phrases have recently been more actively supplemented by our lexicon than Russian ones;
the pronunciation, morphological systems, and syntax are greatly influenced by the English language” (V. Radchuk). The reasons for this are obvious:
computerisation, attraction to international standards of business and financial partnerships, western science and education models, advanced commodity production in English-speaking countries, leadership of English as an international language. However, a lot of anglicisms simply displace specific native words out of the circulation in original context, and this is defined a linguistic aggression [3, p.318]. It is a pity not only for Slavic languages - humanity is losing unique tools of knowledge expressed as lexical units.
Cases of grammatical assimilation of borrowings
The analysis of about 600 modern anglicisms has shown that the adaptation of modern anglicisms to the grammatical systems of the chosen Slavic languages is carried out in accordance with the traditional mechanisms of grammatical borrowings. Nouns traditionally acquire the category of gender, becoming masculine, feminine or neuter despite the fact that there is no gender in the English language. Adjectives acquire word-forming suffixes directly in the process of borrowing. They are characteristic of this lexical-grammatical class, however some of them may remain unchanged, but are actively combined with the original nouns. Most anglicisms retain their partial linguistic affiliation.
Borrowed complex words and phrases function in language as morphologically undecomposed lexical units. Anglicisms acquire a niche of derived words and supplement the grammatical system of the language with word-forming elements. At the same time, semantically unlearned anglicisms are the source of a large number of non-derivative bases.
For the last few decades, linguists have been reflecting on the emergence of several hybrid languages: Franglais (français + anglais), Germish (German + English), Rusangl (Russian + English) or Inter-Russian, about the slow transformation of a number of European languages - Italian, French, German and
Spanish - in “local forms of English”. As a result of these transformations, people feel anxious about losing their original lexical roots. Such and similar fears are probably caused by the mass borrowing of English vocabulary and replacement of native equivalents leading to slow process of forgetting them.
Slavic languages are no exception, which is confirmed by the data of our analysis of a number of dictionaries of foreign words of the Ukrainian, Russian and Polish language, according to which the number of modern Anglicisms that supplemented the Ukrainian language in the 1990s and the beginning of the XXI century. And this is only a direct graphical development of borrowing. This does not include hybrid borrowings created directly in the host language from previously borrowed word-forming elements and proper names that denote the realities of the source language.
Anglicisms of the 20th century
Recently, there has been an intensification of borrowings of foreign language vocabulary into the Ukrainian language. This is closely related to changes in the political, economic and cultural spheres of our society.
The vast majority of them are words related to:
1) equipment: blooming, bulldozer, buffer, grader, dispatcher, escalator, combine, conveyor, radar, tender, tractor, tram, tunnel, film, nozzle;
2) navigation and military affairs: browning, bunker, docker, drift, sniper, tank, tanker, yacht;
3) politics, economics and trade: banknotes, bluff, blockade, boycott, budget, gangster, dumping, dollar, interview, leader, lockout, rally, check;
4) sports: boxer, polo, volleyball, goal, goalkeeper, match, knockout, round, record, athlete, start, tennis, track, coach, finish, forward, football, hockey;
5) clothes and fabrics: jumper, jacket, pajamas, plaid, plush;
6) food and drinks: steak, cup cake, pudding, roast beef, sandwich;
7) culture: humour, jazz, clown, club, comfort, pamphlet, square, foxtrot, folklore.
Borrowings from English are characterized by [10]:
1) sound combination /dz/: budget, jazz, gentleman, jumper;
2) sound combinations /ai/ and /ei/: inside, trolleybus, hockey;
3) suffix -ing: meeting, pudding, dumping, tubing.
Active borrowing of new foreign language vocabulary occurs in less specialized areas of human activity. Suffice it to mention such popular words now as ‘presentation’, ‘nomination’, ‘sponsor’, ‘video’ (and derivatives: video clip, videotape, video store), ‘show’ (and derivatives show business, talk show, showman), thriller, hit, disco, disc jockey [5]. Many find foreign vocabulary more attractive: prestigious, “scientific”, “beautifully-sounding”.
There have also been noted several cases in which borrowings have been used to denote concepts that are new to the language of the recipient and not available in the language of the source: detector, virtual, investor, digest, spray,
etc. In this case it cannot be clearly stated that the influence of the foreign language is negative – people widen their horizons and create new concepts.
The emergence of jargon on the base of the English language borrowings is not only a result of the English expansion itself, but the popularization of the Western way of life [10], the desire of young people to be like the heroes of popular movies and TV shows, and hence they mechanically transfer English tokens to their home country. Borrowings from English into the youth jargon already has its “history”, they are marked by “waves”: the wave of the 60’s, the wave of the 70-80’s, late 90’s. If at the early stage of this process it was possible to talk about English-language elements in the jargon [7] of a certain group of young people, today the area of distribution of such tokens has significantly increased.
The process of borrowings from the English language into the jargon is somewhat specific, in contrast to borrowings into literary language. In case of literature, the reason for borrowings is the lack of a word to denote a reality, but the jargon borrows lexical elements to nominate concepts that already have a verbal form in literary language. This indicates the secondary nature of youth jargon, its sub-character, and a focus on the system of literary language.
Once in another language, borrowings undergo a process of phonetic, grammatical, morphological adaptation to the system of the language of the recipient. In the system of jargon, such a process occurs with a focus on the oral, sound form of the word, rather than its graphic interpretation. Thus, only a small number of jargons reflect the phonetic system [7] of the corresponding English tokens: crazy [kreizi], party [pa: ti], etc., and most of them reflect rather the sound form of English: man [maen], super [su: pa] and others. By meaning, all jargons can be divided into several thematic groups:
1) tokens to denote items of clothing, footwear, various household items:
shoes, Nike (this way sneakers of the Nike company and other sneakers can be called in Russian and Ukrainian) [6], Adidas (the way sneakers can be called in Polish), boots;
2) names of people by national, sexual, age differences:
- by age and sex: guy, boy, girl, old;
- by family ties: olds, friends, sister;
- by profession: security, DJ;
- by nationality and race: Niger, Rasha;
3) entertainment events, concerts: session, dance, party, disco.
Anglicisms play a crucial role in many languages of the world. As an example, we can contemplate the Polish language, the study of which I have recently paid considerable attention to. The English language began to appear in Polish at the end of the 19th century. The most noticeable influence of foreign words was visible in the 1950s, with the advent of the media and the widespread use of English in business communications. However, this process became the most intense only in the 1990s, which is primarily due to the economic and political consequences of Poland’s withdrawal from the socialist camp.
The anglicisms that emerged at that time were a necessary means of survival for the Polish economy, and now they are an integral part of the globalisation processes in the world society and the growth of international communications.
Borrowings of that period became common in use (now widely used household words such as “hot dog”, “jumper”, “exporter”, “inflation”, “hamburger”,
“shopping”, etc.) [4] and are most often used to denote subject, process or phenomenon. Poles, like Ukrainians and Russians as well have concerns about preserving the national language, as the number of borrowings from the English language has increased 10 times over the past century. In colloquial language, among young people and in certain professional groups, the use of English borrowings can be unreasonable and excessive, which raises concerns about the possible “spoilage” [5] of the Polish language by English and American realia.
More and more people prefer using modernity borrowings instead of their native language equivalents as their appear to be shorter and easier to pronounce.
For example, the original Polish name for football, “piłka nożna” (pronounced
“pіlka nożna”), is being replaced by a shorter, modern English analogue, “futbol”.
It should be noted that newspaper texts are of great thematic and stylistic diversity, they are the reliable sources of information, most acutely responsible for any changes and absorb novelty very fast. According to researchers, in the texts of newspapers and magazines one native word has one borrowing, while in others – three native per borrowing. Therefore, according to these observations, we can say that words of foreign origin occupy from 33 up to 50 percent, which is a very high position. In my opinion, the process of borrowing words from other languages is not a “polluting” process, but the evolution of language, the process of acquiring new language structures, and accordingly its enrichment.
Among those adopted from English into Polish, the majority (about 1,300 borrowings) got the masculine gender. This gender is most frequently given to nouns borrowed from a language with no grammatical gender. The tendency to accept the masculine gender can be explained by the fact that most nouns borrowed from English end in a consonant. Female gender is usually given to English borrowings that graphically end in -a, such as gwinea, nappa, sekwoja, edukacja, as well as anglicisms that in Polish receive -a, such as ‘stewardessa’ or take the suffixes -ka (dżokejka, trenerka), - ówka (tenisówka, treningówka) or -cja (szerardyzacja, wirescencja, standardyzacja). In turn, the neuter gender is adopted by those anglicisms that have the phonemes / i / or / o / in the proclamation, for example bikini, derby, party, rugby, disco, water-polo, kanoe, dziu-dzitsu or graphically end in a vowel, and in the English pronunciation have a consonant.
Much less frequently, the neuter gender is made from English borrowings ending in a consonant, such as hula-hoop. This means that the assignment of the neuter gender to words of English origin is influenced by only the first two criteria [4].
English verbs have influenced Polish [5], too. There are many examples of the original Polish verb transforming into a new one, basing on English borrowing. That is, even if you have your own word equivalent in your language, there are words that have pushed them into the background because you are
using borrowings as more prestigious and modern language. A large number of Polish verbs taken from newspapers, books, and Internet pages have been studied. All of them take both phonological and visual similarities. The first one is undoubtedly leading as historically borrowings are perceived through the prism of native languages. The most obvious examples of borrowings occurring in Polish are [4]:
English Borrowing Polish equivalent
Еliminate Eliminować usunąć
Аnalyse Analizować badać
Decide Decydować wybierać
Define Definiować określać
Discuss Dyskutować omawiać
Question Kwestionować pytać
Locate Lokować umieszczać
Observe Obserwować przestrzegać
Accept Akceptować przyjmować
Edit Edytować poprawiać
Table 1
There are also many neologisms related to English realities. For example, the word “googlować” (to google something up), which means the very process of searching on Google (which was also adjusted to both Ukrainian and Russian).
Therefore, it is safe to say that the Polish language has absorbed much more borrowings and this process began a little earlier. Anglicisms are actively used both in the form of nouns and in the form of verbs and adjectives.
Processes of borrowing new words are inevitable, and it is widely considered that when the percentage of the borrowings gets higher than 3 percents the possibility of language getting extinct is very high. However, to my mind, in the languages studied in this research (Ukrainian, Russian and Polish) the amount definitely exceeds the norm, and the languages are not likely to disappear at all. This only enriched them, made them easier to use because of existing huge variety of synonyms and much easier for the foreigners to study, which definitely plays a crucial role in the interest to study culture.
The borrowing of individual words from the English language has been going on for several centuries, which has been facilitated by the development of trade and economic ties for almost five centuries, beginning in the sixteenth century, when the first political contacts arose between England and Ukraine.
The influx of words of English origin into the Ukrainian language is increasing in the 19th century [9], especially in the 20th century, which is due to the
internationalization of science and technology and the strengthening of economic and cultural ties between the countries. The leading role of England, and later the English-speaking United States, in the field of economics and politics raised the prestige of the English language, which also encouraged borrowing. One of the reasons for the increase in the Ukrainian language of words of English origin in the late twentieth century. there is an expansion of American culture and its propaganda through the media. At the same time there is a massive influx of anglicisms, the adoption of which is not always justified. Examining the English vocabulary of the last decades of the twentieth century in the Ukrainian language, we came to the conclusion that if the concept affects important areas of human activity, the word that denotes this concept becomes widely used.
In connection with the relevance of the topic of anglicisms in modern life, the ways of grammatical assimilation of modern anglicisms in the Ukrainian, Russian and Polish languages and the correspondence of their use have been studied. It was found out that anglicisms are starting to take up more and more space in all studied Slavic languages, which contributes to their enrichment. They already occupy an average of 30% of the text in newspapers and magazines, and knowing that the media are the fastest absorbing novelty and they responsible for all changes in language structures, we can say that the lexical units of our native languages are very easily replaced by foreign language analogues. Particular attention was paid to the main means of grammatical assimilation of modern English, as well as solving problems of its influence on the Slavic languages.
As a result of the study, there were found numerous cases of complete or partial assimilation of anglicisms. The work contributes to the adequate perception of English borrowings in the languages studied, which is its practical value. Therefore, it is necessary to purposefully study the meaning of English words to use them accurately and relevantly.
BIBLIOGRAPHY:
1. Breiter М. А. 2005. Anglicisms in the Russian language: history and perspectives:
Resourse for the foreign Russian language students – Vladivostok: «Dialog».
2. Dubovyk О. А. 2009. Українсько-російський словник термінології. Chernivtsi:
Bukrek.
3. Dubrovin М. I. 1991. English-Russian Dictionary. Prosveshchenie.
4. Fisiak J. 2012. Polish Dictionary. Collins Gem.
5. Kosmal L. 1998. Język polski od A do Z: nauka o języku: repetytorium, Warszawa:
Wydawnictwo Kram.
6. Krysin L. P. 1996. Foreign words in the modern life. The Russian language of the end of the 20th century.
7. Melnychuk О. S. 1974. The Dictionary of foreign words. – Kyiv : УРЕ.
8. Pustosvit L. О. 2000. The Dictinary of foreign words. Кyiv. Dovira: Ridna Mova.
9. Romanov S. D. 2008. The great modern English-Ukrainian dictionary. Donetsk: ТОВ ВКФ «БАО».
10. Vorobyova, S.V. 2009. Grammatical assimilation of the newest anglicisms in the Russian language. Minsk. Minsk University Press.
Internet resource used to provide the basic definitions – Wikipedia .
POWSTANIE ZAKONU OO. PAULINÓW NA ZIEMIACH POLSKICH Bekus Ewelina, Łukasz Majewski Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika (Ordo Sancti Pauli Primi Eremita) powstał na Węgrzech w połowie XIII wieku. W roku 1215 Biskup Pięciu Kościołów, Bartłomiej z Pecs, erygował na Górze Ürög w lasach Patacs klasztor pod wezwaniem św. Jakuba. Było to pierwsze zgromadzenie eremickie znajdujące się na terenie Węgier. Zakon Paulinów powstał jednak ok. 40 lat później. Założył go Euzebiusz, kononik ostrzyhomski . W 1246 r. rozdał swój majątek ubogim i za zgodą biskupa osiedlił się w lasach Pilisium jako pustelnik.
W 1250 z jego inicjatywy w górach Pilis powstał mały kościółek pod wezwaniem św. Krzyża. Tam też gromadzili się żyjący w okolicy pustelnicy, tworząc klasztor.
Po kilku latach obie kongregacje połączyły się. Zgromadzeni tam pustelnicy zaczęli się odwoływać do tradycji Pawła Eremity żyjącego prawdopodobnie na przełomie III i IV w., pierwszego uznanego przez Kościół świętego pustelnika, reprezentanta chrześcijańskiego życia eremickigo. Autorem jego żywota był św. Hieronim. Dzieło powstało w drugiej połowie XIV wieku i odtąd postać ta stała się wzorem dla pustelników zakładających swe eremy w rożnych częściach Afryki i Europy.
W 1256 r. Euzebiusz został pierwszym prowincjałem zakonu. Nadał nowemu zgromadzeniu nazwę Zakon Braci św. Pawła Pierwszego Pustelnika.
Wstępne stadium organizacyjne zakonu dobiegło końca, kiedy 13 grudnia 1308 roku kardynał Gentilis de Mone Florido, jako legat papieża Klemensa V, zatwierdził Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika nadając mu regułę św.
Augustyna. W 1309 roku kapituła zebrana w klasztorze św. Wawrzyńca pod Budą opracowała pierwsze Konstytucje zakonne. Określały one ramy organizacyjne i charakter duchowości paulińskiej, cechującej się kultem Męki Pańskiej oraz Maryi. Prowincjał Wawrzyniec (czwarty z kolei następca bł. Euzebiusza na urzędzie prowincjała) został mianowany pierwszym generałem zakonu .
W tymże czasie powstał klasztor św. Wawrzyńca pod Budą. Stał się on szybko ośrodkiem życia paulińskiego i siedzibą prowincjała. Rozwój zakonu przypadł na wiek XIV, kiedy to zakładano nowe placówki paulińskie, zakonowi przyznano wiele przywilejów, a poparcia udzielali im Andegawenowie. Ten okres dziejów paulinów zwieńczyła translacja relikwii św. Pawła Pustelnika, które zostały uzyskane przez Ludwika Andegaweńskiego po pokonaniu Wenecji, na mocy traktatu pokojowego zawartego w 1381r. w Turynie. Posiadanie tych relikwii czyniło z paulinów głównych spadkobierców najstarszej tradycji eremickiej.
Do Polski Paulini zostali sprowadzeni przez Władysława Opolczyka.
Częstochowski klasztor został ufundowany w 1382 roku w starej Częstochowie,
na wzniesieniu znanym nieco później jako Jasna Góra (ta nazwa pojawiła się po raz pierwszy w 1388 roku). Przebieg fundacji obrazują trzy dokumenty wystawione przez księcia Władysława Opolczyka, do dziś przechowywane w jasnogórskim archiwum. Jeden z nich wystawiono 22 czerwca 1382 r. w Starej Częstochowie, dwa inne 9 sierpnia tegoż roku w Częstochowie. Na ich podstawie można stwierdzić, że klasztor ufundował Opolczyk.
Zakon św. Pawła Pierwszego Pustelnika nie był dobrze znany na ziemiach polskich. Dlaczego zatem Opolczyk sprowadził akurat paulinów? Założenie zakonu na obcych terenach uzależniało sprowadzonych zakonników od nowego protektora. Wszystko to było dogodne dla księcia pragnącego zabezpieczać swój stan posiadania oraz pozycję w Królestwie. Sprowadzając paulinów Opolczyk zyskiwał sprzymierzeńców zainteresowanych trwałością jego władzy w księstwie. Co więcej – posiadali oni przywilej egzempcji.
Zgodę na założenie nowego klasztoru wyraziła paulińska kapituła generalna w 1382 roku. Następnie wszelkich formalności w Częstochowie dokonał Brat Grzegorz, przeor klasztoru św. Wawrzyńca na Węgrzech. Zgodnie z obyczajem praktykowanym na Węgrzech, nowe siedziby klasztorne osadzano często przy istniejących już wcześniej kościołach. Podstawą fundacji klasztoru jasnogórskiego stał się kościół parafialny p. w. Najświętszej Maryi Panny położony na wzgórzu w Starej Częstochowie. Stanowił on ośrodek parafii powstałej w pierwszej ćwierci XIV wieku. Decyzję co do lokalizacji palcówki paulińskiej wzmocniło zapewne znaczenie pobliskiej Częstochowy w nadanej księciu części ziemi krakowskiej oraz rola tego miasta w prowadzonej przez Opolczyka polityce kolonizacyjnej na ziemiach księstwa. Dawna parafia została przeniesiona do kościoła filialnego w mieście Nowa Częstochowa, leżącym nad brzegiem rzeki Warty. Od tego czasu siedzibę miejską nad rzeką poczęto nazywać Starą Częstochową, zaś narastającą wokół Jasnej Góry przyklasztorną osadę i dawną wieś Nową Częstochową lub Czestochówką.
Kościół w Starej Częstochowie przekazywał na rzecz zakonu ówczesny pleban częstochowski - Henryk Biel z Błeszna herbu Ostoja, pochodzący z rodziny związanej z księciem. Kościół ten stał prawdopodobnie na przestrzeni dzisiejszej nawy głównej bazyliki jasnogórskiej. Opodal znajdował się folwark i wieś Stara Częstochowa. Przejęty przez Paulinów obiekt nie miał już spełniać funkcji parafialnych – ośrodek parafii częstochowskiej przeniesiony został do dotychczasowego kościoła filialnego (znanego później jako kościół św.
Zygmunta), istniejącego w rozwijającej się dynamicznie Częstochowie.
Do rezygnacji i przekazania kościoła – za zgodą biskupa krakowskiego Jana Radlicy – doszło 22 czerwca 1382 roku. Akt został dokonany w kościele staro częstochowskim pod przewodnictwem księcia Władysława Opolczyka i przez niego poświadczony. Na miejscu stawili się: proboszcz Henryk Biel z Błeszna; Mikołaj Ticzkonis kustosz kościoła wrocławskiego, kanclerz książęcy;
Mikołaj Mroczkonis z Marszowic, kustosz; Heidan, kanonik kościoła Św.
Krzyża w Opolu; Mikołaj, pleban wieluński; Jan z Moraw, Kapelan; domownicy:
Andreasz z Bobolic; Driscon z Zoraw; Prokop z Jawornika, Konrad Bernhardi z
Krosczyna; Mikołaj z Marszowic, burgrabia krzepicki i inni książęcy poddani.
Proboszcz, ksiądz Henryk Biel z Błeszna odstąpił paulinom kościół parafialny, wraz z dziesięciną z folwarku książęcego, leżącego w Starej Częstochowie, oraz pola i ogrody przylegające do tego folwarku, a należące do kościoła. Dokument dokonanego aktu prawnego spisał Piotr, notariusz księcia. Zawiesił na nim na pergaminowych paskach osiem pieczęci. Jest to pergamin o wymiarach 28,5x 13,9 cm, po dziś dzień znajdujący się w Archiwum Paulinów na Jasnej Górze.
Pieczęcie niestety nie zachowały się.
Drugim krokiem ku założeniu Jasnej Góry, jako klasztoru, było jego erygowanie przy Kościele Najświętszej Maryi Panny w Starej Częstochowie.
Potwierdzono je dokumentem wystawionym 9 sierpnia 1382 r. w Częstochowie przez Mikołaja - kustosza wrocławskiego, kanclerza książęcego - a spisanym przez notariusza Piotra. Z grona wielu świadków, podano imiona 9 wiarygodnych dostojników książęcych. Dokument ten to pergamin o wymiarach 50x17,5 cm, dość dobrze zachowany. Obecnie znajduje się w archiwum OO Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie. Pieczęć zawieszona jest na jedwabnym sznurku koloru zielonego i bladoróżowego. Wyobraża ona rycerza stojącego na koniu, z twarzą zwróconą do widza i dzierżącego miecz w prawicy. Nad jego głową mieści się tarcza podzielona na 4 pola z orłem piastowskim w 1 i 4. W otoku znajduje się napis łaciński, który głosi, że wystawcą dokumentu jest Władysław z Bożej łaski książę opolski i wieluński. Stojący na zadzie konia piesek wspina się na biodro księcia.
Uposażając klasztor książę nadał paulinom dwie wsie - Starą Częstochowę i Krowodrzę, przylegającą do klasztoru kuźnicę z sadzawką oraz folwark. Ponadto paulini otrzymali dziesięcinę pieniężna z ceł pobieranych w Częstochowie i Ostrzechowie, dziesięcinę zbożową z 5 wsi w dystrykcie brzeźnickim, dziesięcinę w zbożu i słodzie z miejskich młynów należących do Częstochowy i Żarek oraz dziesięcinę miodową, pobieraną w 8 wsiach leżących w dystrykcie olsztyńskim i dystrykcie wieluńskim.
Pierwotne uposażenie klasztoru częstochowskiego stanowiło jedno z najbogatszych. Było jednak tak bardzo porozrzucane, że pobieranie z nich należności jak i gospodarowanie nimi stanowiło dla zakonników problem. Szybko jednak doszło do skomasowania ich ziem. Jednak prócz tych praktycznych przyczyn, zmiana uposażenia klasztoru mogła wiązać się z nową rolą, jaką w księstwie wieluńskim miała odgrywać fundacja jasnogórska. Miała stać się centrum duchowym, o czym zadecydowało umieszczenie w świątyni paulińskiej obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Obraz Bogurodzicy Jasnogórskiej należy do tak zwanego typu Hodegetrii, to znaczy Maryi Panny – Matki Boga, Orędowniczki u Syna, wstawiającej się za ludzkością, oraz Przewodniczki wiodącej do Chrystusa. Według przyjętego dla tego typu schematu, Maryja przedstawiana jest frontalnie, z prawą ręką złożoną na piersi i z Dzieciątkiem Jezus na lewym ramieniu. Jezus, zwrócony ku Matce, prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, w lewej zaś trzyma zwój lub księgę Ewangelii. Obraz jasnogórski malowany jest techniką tempery
na płótnie naklejonym na 3 lipowe deski grubości 3,5 cm, o wymiarach 120,2 na 81,6 cm. Matka Boża przedstawiana jest frontalnie, z lekkim zwróceniem głowy w lewo, w kierunku głowy Dzieciątka. Ubrana jest w ciemnogranatową suknię i takiego samego koloru płaszcz z czerwoną podszewką. Zdobią go złote lilie, a głowę wieńczy sześcioramienna złota gwiazda. Jasnokarminową tunikę dzieciątka zdobią trzy rodzaje złoconych rozet i lilie.
Czas pojawienia się cudownego Wizerunku Matki Boskiej częstochowskiej nie jest dokładnie znany. Według tradycji zakonnej, przekazanej w drugiej połowie XVI wieku przez pisarza paulińskiego Mikołaja z Wilkowiecka, obraz Matki Bożej został złożony na Jasnej Górze w dwa lata po założeniu klasztoru, czyli w 1384 r..
Najstarszą, zachowaną legendą o Obrazie Matki Bożej jest opowiadanie spisane w Translatio tabule. Źródło to wskazuje Opolczyka, jako osobę, dzięki której obraz znalazł się na Jasnej Górze. Książę latem 1377 r. przebywał na Rusi Halickiej przy boku króla Ludwika. Obraz miał odnaleźć w Bełzie po poddaniu zamku przez księcia litewskiego Jerzego. W testamencie Elżbiety Łokietkówny, datowanym na rok 1380 istnieje informacja o posiadaniu przez nią wizerunku Matki Bożej pędzla św. Łukasza. Został on darowany klasztorowi klarysek w Budzie. Według przypuszczeń węgierskich historyków, na dworze andegaweńskim skopiowano z niego kilka innych obrazów, z których oprócz przeznaczonych do Akwizgranu, niektóre trafiły do Pragi, czy Krakowa. Jednym z nich mógł być obraz dla Częstochowy, który jako malowidło łukaszowe otrzymała wnuczka Jadwiga lub pośrednio Opolczyk, czyniąc zeń dar dla Jasnej Góry. Inna hipoteza oparta na analizie ikonograficznej samego wizerunku wiedzie w krąg Italii. Weidhass sugeruje możliwość pozyskania wizerunku podczas którejś wyprawy Ludwika do Neapolu, któremu zwykł był również towarzyszyć Opolczyk.
Najstarsza legenda o częstochowskim obrazie, spisana około 1425-1430 roku pt. Translatio tabulae beatae Mairae Virginis, quam sanctus Lucas depinxit propriis manibus, informuje, jak za sprawą Władysława Opolczyka ikona trafiła do klasztoru jasnogórskiego. Tak podają też – różniące się oczywiście pewnymi szczegółami – XVI-wieczne przekazy paulińskie. W podobnym tonie pisze Jan Długosz w Liber beneficiorum, podkreślając, że obraz podarował klasztorowi książę opolski, zwany ruskim. Według Translatio, obraz ten miał być namalowany przez św. Łukasza Ewangelistę na deskach stołu w jerozolimskim domu Maryi.
Z Jerozolimy do Konstantynopola miał go sprowadzić cesarz Konstantyn Wielki. Następnie za sprawą księcia halickiego Lwa, znalazł się na Rusi, gdzie był otaczany wielką czcią. W jakiś czas później, kiedy król Polski Kazimierz Wielki rozpoczął podbój Rusi Halickiej, obraz ukryty został na zamku w Bełzie.
Dopiero jednak następca Kazimierza Wielkiego, Ludwik Węgierski zdobył Bełz i oddał go pod władzę Władysława Opolczyka. Ten w skarbcu zamkowym miał odnaleźć obraz i już wkrótce doświadczyć jego cudownej mocy. Dzięki bowiem Matce Boskiej udało mu się obronić Bełz przed najazdem Litwinów i Tatarów.
Pod wpływem tych zdarzeń, książę opolski, mając na względzie niepewność
swoich rządów na Rusi, postanowił stamtąd zabrać święty wizerunek. W konsekwencji przewiózł go na Jasną Górę. Legendę w tym fragmencie kończy ustęp o rycerzach, którzy zaświadczali o prawdziwości przedstawionych zdarzeń, w tym przede wszystkim o translacji obrazu do klasztoru częstochowskiego i złożeniu go tam 31 sierpnia 1384 roku.
Historycy rożnie zapatrywali się na wiarygodność powyższych relacji, w tym także na to – co się wydaje najbardziej istotne – a mianowicie, że obraz NMP miał podarować paulinom Władysław Opolczyk. Próby wyjaśnienia pochodzenia obrazu i okoliczności złożenia go na Jasnej Górze zajmują więc historyków od wielu lat, a liczba publikacji wynosi dziesiątki.
Głosy w sprawie pochodzenia Obrazu są bardzo podzielone. Niektórzy badacze, przyjmują za wiarygodny opis Translatio i relacje Długosza, szczególnie fragment odnalezienia Obrazu na Rusi i przekazaniu go Paulinom przez Władysława Opolczyka. Druga grupa badaczy – odrzucając wspominane XV- wieczne przekazy i opierając się na analizie ikonograficznej – w Andegawenach widziała bezpośrednich dobrodziejów klasztoru Częstochowskiego, z księcia opolskiego czyniąc jedynie wykonawcę woli dynastii. Według niektórych opinii Obraz miał być własnością Elżbiety Łokietkówny, która pozyskała go podczas pobytu we Włoszech.
Na powiązania z Andegawenami miały wskazywać dwa elementy – lilie na sukni Matki Boskiej, podobne do tych z herbu Andegawenów i z ich polecenia rzekomo domalowane oraz testament Elżbiety Łokietkówny z 1380 r,. W nim zapisano, że ofiarowuje plenarium św. Łukasza swej synowej Elżbiecie Bośniaczce. Stąd wysuwa się hipoteza, że ta ostatnia chcąc uświetnić fundację swojego męża w Częstochowie. Oponenci tej hipotezy stwierdzili jednak, ze po pierwsze, lilie (rozmieszczone zresztą nieherladycznie), nie muszą jednoznacznie wskazywać, że obraz był w posiadaniu Andegawenów, a w dodatku, mogły być namalowane później, gdy obraz odnowiono po uszkodzeniu go w 1430 r. Po drugie, nie można dowolnie łączyć plenarium św. Łukasza, wymienionego w testamencie królowej Elżbiety z obrazem częstochowskim – to jakby zakładać, że w II połowie XIV wieku na terenie Europy istniał jedyny obraz przypisywany temu świętemu. Po trzecie, raczej wątpliwe jest, aby słowo plenarium miała oznaczać obraz, raczej księgę liturgiczną lub relikwiarz. W legendach paulińskich, ani w przekazie Jana Długosza, nie wspomina się ani słowem o związkach z Andegawenami. To powinno skłonić do przyjęcia tezy, ze obraz przywiózł z Rusi Opolczyk, i że nie był on wcześniej w posiadaniu Andegawenów. Nie ma powodu, aby podważać daty przekazania obrazu, 31 sierpnia 1384 roku, zaczerpniętą zapewne z oryginalnego aktu dokumentującego tę uroczystość, której wiarygodność potwierdzają świadkowie: Jan Schoff, Jan Radło, Wiktor z Mierzyc i Gęsipiór z Małaszyna. Jak dowiedziono, wymienieni są postaciami autentycznymi, zaliczanymi do otoczenia książęcego.
Nie należy deprecjonować przekazu translatio odnośnie Bełza, z którego Opolczyk miał wziąć obraz, najprawdopodobniej między jesienią 1377 roku a końcem 1378 roku, kiedy zamek był w jego rękach. Legenda o obrazie, jak
większość znanych nam legend, wykorzystuje w sowim przekazie rzeczywiste wydarzenia. W tego typu opowieściach szczegóły chronologiczne są z reguły przemieszane, niejednokrotnie dodane są fikcyjne sytuacje, aby udramatyzować wydarzenia czy wytłumaczyć motywy postępowania bohaterów, ale ogólna wymowa jest zgodna z historyczną rzeczywistością.
Złożenie na Jasnej Górze otoczonego czcią obrazu, w którym Matka Boża przejawiała się jako obrończyni i opiekunka księcia i jego ziem, połączyło w sposób szczególny klasztor paulinów z fundatorem. Translacja, podobnie jak kolejne fundacje erygowanych przez Opolczyka klasztorów paulińskich, służyły wsparciu religijnych i politycznych zamysłów księcia. Było to przedsięwzięcie ideowo-polityczne, kreujące klasztor pauliński z obrazem NMP, jako zwornik duchowy ziem własnych Opolczyka. Ponadto książę cztery lata po fundacji klasztoru jasnogórskiego stał się fundatorem dwóch dalszych klasztorów: na Łąkach koło Głogówka i w Wieluniu poza murami miasta. Klasztory te zostały w większości zasiedlone przez Węgrów, Ślązaków i Małopolan.
Bibliografia:
1. Bania Z., Kobielus S., Jasna Góra, Warszawa 1983.
2. Degórski B., Powstanie Zakonu Paulinów w świetle „Paulina Eremus” o. Bartłomieja Bolesławskiego, [w:] Studia Claromontana, T. III, pod. red. J. Zbudniewka, s. 274.
3. Jackowski A., Pach J., Rudziński J.S., Jasna Góra, Wrocław 2001.
4. Elm K., Eliasz, Paweł z Teb i Augustyn jako założyciele zakonów. Przyczynek do historiografii i egzegezy historycznej zakonu eremitów zakonu żebraczego w XIII w., [w:] Studia Claromontana, T. VII, pod. red. J. Zbudniewka, Częstochowa 1987.
5. Kajetan Paulin, Św. Paweł pierwszy pustelnik: patrjarcha zakonu OO. Paulinów, Leśna Podlaska 1930.
6. Kurpik W., Jasnogórska Bogurodzica – splendor najwyższy Władysława Opolczyka, [w:]
Władysław Opolczyk jakiego nie znamy. Próba oceny w sześćsetlecie śmierci, pod. red. A. Pobóg- Lenartowicz, Opole 2001.
7. Mikołaj z Wilkowiecka, Historyja o obrazie w Częstochowie Maryjej i o cudach rozmaitych tej wielebnej tablice, [w:] Najstarsze historie o Częstochowskim obrazie Panny Maryi: XV i XVI, pod. red. Z. Rozanow, H. Kowalewicz, tłum. H. Kowalewicz, M. Kowalewiczowa, Warszawa 1983.
8. Pasternak S.F., Najstarsze węgierskie reguły zakonu paulinów na tle kościelnego prawa kanonicznego, [w:] Studia Claromontana, T. XXVI, pod. red. J. Zbudniewka, Warszawa 2008, s. 45.
9. Poniatowski Z., Mały słownik religioznawczy, Warszawa 1996.
10. Rozanow Z., Szumlikowaka E., Skarby kultury na Jasnej Górze, Warszawa 1974.
11. Rozanow Z., Dzieje klasztoru i fundacja Jasnej Góry, [w:] Najstarsze historie o Częstochowskim obrazie Panny Maryi: XV i XVI, pod red. Z. Rozanow, H. Kowalewicz, tłum. H.
Kowalewicz, M. Kowalewiczowa, Warszawa 1983.
12. Sperka W., Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, Pan Rusi, Palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330-8 lub 18 maja 1401), Kraków 2012.
13. Szafraniec K., Z Dziejów Jasnej Góry, Próba wyjaśnienia genezy klasztoru i sanktuarium w świetle analizy źródeł historycznych, Warszawa 1980.
14. Translatio tabule Beatae Mariae Virginis, Quam Sanctus Lucas depinxit propriis manibus, [w:] Najstarsze historie o Częstochowskim obrazie Panny Maryi: XV i XVI, pod red. Z. Rozanow, H.
Kowalewicz, tłum. H. Kowalewicz, M. Kowalewiczowa, Warszawa 1983.
15. Wojciechowski L., Fundacja klasztoru jasnogórskiego, [w:] Częstochowa, Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, okres staropolski, T. I, pod. red. F. Kiryka, Częstochowa 2002,
16. Zakrzewski A. J., W kręgu kultu maryjnego: Jasna Góra w kulturze staropolskiej, Częstochowa 1995.
17. Zbudniewek J., Fundacje Opolczyka dla paulinów, [w:] Władysław Opolczyk jakiego nie
znamy. Próba oceny w sześćsetlecie śmierci, pod. red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2001.
18. Zbudniewek J., Klasztor jasnogórski i jego rola pielgrzymkowa, [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego. Okres staropolski, T. I, pod. red. F. Kiryka, Częstochowa 2002.
19. Zbudniewek J., Paulini, [w:] Encyklopedia Katolicka, T. XV, pod. red. A. Gigilewicza, Lublin 2011.
20. Początki zakonu św. Pawła Pierwszego Pustelnika - C. Błogosławiony Euzebiusz z Ostrzyhomia organizatorem i prowincjałem zakonu braci pustelników św. Pawła Pierwszego Pustelnika http://www.jasnagora.com/prasa/opracowania/84/2 (dostęp 2/06.2020).
МУЗЕЙНА ЕКСПОЗИЦІЯ: ШЛЯХИ РОЗВИТКУ ТА РОЗШИРЕННЯ Бегаль Тетяна Олександрівна аспірантка КНУКіМ [email protected] Науковий керівник - д.і.н., доцент С.Ж. Пустовалов Як відомо, «музейна експозиція - це основна форма презентації музеєм історико-культурної спадщини у вигляді штучно створеної предметно- просторової структури. Включає архітектуру, музейні предмети та їх колекції, відтворення музейних предметів (об’єктів), науково-допоміжні матеріали, спеціально створені твори експозиційного мистецтва, тексти, інформаційні технології тощо» [1, с.19]. Тобто експозиція являє собою специфічне середовище чи простір, який є досить поліструктурним.
Музейна архітектура, твори експозиційного мистецтва, науково-допоміжні матеріали, тексти, інформаційні технології, що є структурними елементами експозиції, можуть видозмінюватися та еволюціонувати .
Музейна експозиція також здатна розвиватися та розширюватися.
Дослідниця Е.Н. Мастеница досліджуючи питання музейного простору, виділила основні аспекти його розширення, серед яких: експансія, інтенсифікація, реорганізація [2, с. 3]. Спробуємо розглянути способи розвитку та розширення музейного простору більш детально.
Різновидом експансії можна вважати філіалізацію [2, с.6], тобто організацію нових музейних філій і відділень, винесення службових приміщень в периферійні зони міст або навіть за місто. Багато музеїв створюють філії, розміщені в іншому кінці міста, в передмістях, в області чи регіоні. Прикладом цього може слугувати Національний музей історії України, філією якого є Музей історичних коштовностей, де зібрані унікальні речі з дорогоцінних металів і коштовного каміння; Музей історії міста Києва, який об’єднує у своєму складі Музейно-виставковий центр
«Музей історії Києва» та 8 філій - Історико-меморіальний музей Михайла Грушевського, Літературно-меморіальний музей Михайла Булгакова,
Музей культурної спадщини, Київський музей О. С. Пушкіна, Музей партизанської слави, Музей Шолом-Алейхема, Музей шістдесятництва тощо.
Інша помітна тенденція може бути визначена як інтенсифікація[2, с.7]. Це розвиток музейного простору, який заснований на підвищенні інтенсивності використання окремих приміщень, всієї будівлі і прилеглої ділянки, що передбачає проведення аналізу щільності відвідування окремих залів, відкриття публіці приміщень, до цього призначалися для службового користування. Прикладом інтенсифікації може слугувати таке явище «як відкриті фонди», яке є досить актуальним у сучасній музейній практиці і надзвичайно цікавим для музейної аудиторії. Адже «відкриті фонди»
- це вид музейного експонування, який дозволяє відвідувачу побачити музейні предмети, які раніше ніколи не приймали участі у виставках та не експонувалися..
Ще одна тенденція розвитку музейного простору - реорганізація, розуміється як якісна, змістовна і нерідко структурна зміна або зміна профілю музею [2, с.7]. Це питання стає надзвичайно актуальним, якщо згадати період 1930-х років, який ввійшов в історії під назвою «період пролетарських музеїв». Безліч українських музеїв гідно носили звання
«ленінських музеїв» і були змушені займатися комуністичною пропагандою.
Після здобуття Україною незалежності вони «перепрофілювалися», оновивши свої експозиції.
Проте, враховуючи швидкий технічний розвиток суспільства, ми пропонуємо виділити ще однин вид розширення музейного простору – віртуалізацію. На початку XXI ст. поняття «віртуальний музей» міцно закріпилося в лексиконі користувачів мережі-інтернет і музейних фахівців.
Теоретичні розробки проблеми взаємодії музеїв та інформаційних мереж здійснювалася Л.Я. Нолем, А.В. Лебедєвим, М.В. Глаголєвим. «Віртуальні музеї - це музеї, що існують у глобальній інформаційно-комунікаційній мережі інтернет завдяки об’єднанню інформаційних і творчих ресурсів для створення принципово нових віртуальних продуктів: віртуальних виставок, колекцій, віртуальних версій неіснуючих об’єктів та інші»[3, с.53]. Сьогодні в мережі- інтернет склалися три види віртуальних музеїв:
− віртуальні експозиційні галереї чи окремі тематичні виставки, що є цифровими аналогами реальних експозиційних залів, колекцій та виставок відповідного музею (вони репрезентовані на веб-сайті цього музею);
− віртуальні музеї “другого покоління”, створені шляхом суміщення масштабних міжмузейних колекцій та експозиційних галерей. Такі музеї поєднують у собі цифрові зображення реальних пам’яток, що зберігаються й експонуються у сотнях різних музеїв, розкиданих по всьому світу;
− музеї віртуального мистецтва (net-art). «Net-art – це комп’ютерне мистецтво... За своєю суттю, net-art-творіння – це сукупність візуальних та акустичних образів, анімації, тексту, графіки, алгоритмізованої естетичної взаємодії різного роду додатків і програм, що втілюють авторський задум»
[ 3, с. 56].
Віртуальні музеї, не замінюючи реальні музеї, можуть надавати максимально широкий доступ до інформації про культурну спадщину широкому колу користувачів, служити експериментальним майданчиком для музейного проектування. Зокрема, сьогодні відповідно до концепції відкритості та прозорості Музей грошей Національного банку України активно запрошує відвідувачів відвідати експозицію. Ознайомитись з експозицією стало можливо і дистанційно, переглянувши розміщений на сторінці Офіційного інтернет-представництва НБУ віртуальний тур, який демонструє всі вітрини у вигляді 3D-фотооб’єктів. Крім того сьогодні віртуальні тури пропонують такі українські музеї як Національний музей Тараса Шевченка, будинок-музей Тараса Шевченка на Майдані Незалежності у Києві, музей Григорія Сковороди, музей Писанкового Розпису, музей М.С. Грушевського, Музей волинської ікони, Національний музей “Чорнобиль”, Музей історії Острозької академії, Національний художній музей України, Львівський музей історії релігій та багато інших.
Тому підсумовуючи, можемо сказати, що ми зробили спробу проаналізували і виділили основні способи розширення музейного простору, серед яких експансія, інтенсифікація, реорганізація та віртуалізація (створення віртуальних екскурсій, використання інтернет-порталів, які дозволяють оглянути експонати широкому колу відвідувачів). На нашу думку, основною причиною розширення та розвитку музейного простору є демократизація суспільства. Сьогодні музеї прагнуть стати максимально наближеними і зрозумілими для відвідувача. Тому крім просторового розширення, ми можемо говорити і про його якісне наповнення, як одну із основних характеристик. Якісне наповнення музею, на нашу думку, залежить від якісної зміни та організації музейної експозиції.
Список використаних джерел
1. Ключко Ю. М. Музеєзнавство : словник-довідник. Київ, 2013. 82 с.
2. Мастеница Е.Н. Феномен музея:опыт музееведческой рефлексии. Вопросы музеологии. Москва, 2011. №1 (3).с. 20-30.
3. Рутинський М. Й., Стецюк О. В. Музеєзнавство. Київ: Знання, 2008. 428 с.
